درخشش جهانی پژوهشگران ایرانی
12 استاد دانشگاه های ایران در فهرست پراستنادترین پژوهشگران 2022 قرار گرفتند. اهمیت حضور در این فهرست، جدیدترین گزارش های 2 نظام رتبه بندی جهانی و جایگاه منطقه ای دانشگاه های کشو ر را بررسی کرده ایم
مصطفی عبدالهی- خبرهای تلخ این روزها کم نیست و تلفنهای همراهمان پر است از تصاویر و فیلم ها و متنهایی که هر کداممان را به شکلی آزار میدهد؛ اما در میان آنها گاهی هم خبرهایی منتشر میشود که کام همهمان را شیرین میکند؛ مثل شنیدن جزئیات گزارش نهادهای بین المللی از قرار گرفتن نام پژوهشگران ایرانی در فهرست برترینهای جهان.
12 محقق ایرانی که در 2022 درخشیدند
تازهترین گزارش این حوزه را موسسه کلاریویت آنالیتیکس منتشر کرده است؛ موسسهای که مالک پایگاه علمی Web of Science است و هر محقق و پژوهشگری بهخوبی با این سامانه معتبر علمسنجی آشنایی دارد. این موسسه هر سال فهرست محققانی را که مقالات علمی معتبر آنها بیش از سایر مقالات مورد استناد دیگر پژوهشگران جهان قرار میگیرد، منتشر میکند و با این کار، به نوعی مقام علمی آنها را ارج مینهد. طبق این گزارش در بین 7225 دانشمند پراستناد سال 2022 در 24 رشته، نام 12 محقق ایرانی به چشم میخورد. محققانی از دانشگاههای مختلف کشور؛ از دانشگاه صنعتی امیرکبیر تا دانشگاههای تبریز، شاهرود، کردستان، کاشان، گرگان و کرمان. البته تعداد محققان پراستناد ما نسبت به سالهای قبل کمتر شده است؛ مثلا در سالهای 2021 و 2018 میلادی ما 15 و 16 پژوهشگر در این فهرست جهانی داشتیم و حالا تعدادشان به 12 رسیده است، اما حضور همین تعداد هم در جمع برترین و تاثیرگذارترین پژوهشگران جهان برایمان ارزشمند است و قطعا میشود مانند گذشته، تعدادشان بیشتر و بیشتر شود.
وضعیت ما در منطقه
مقایسه وضعیت علمی کشورها کار بسیار دشواری است و ملاکهای متعددی میطلبد. از نسبت جمعیتی کشور و نسبت جمعیتی دانشگاهیان و تعداد دانشگاهها بگیرید تا میزان دسترسی به امکانات علمی و پژوهشی. طبیعی است با توجه به این ملاک ها، فاصله ما از نظر محققان پراستناد، با کشورهای پیشرفته فاصله زیادی است اما آگاهی از وضعیت خودمان در منطقه اهمیت دارد؛ جالب است بدانید در فهرست 7225 نفره دانشمندان پراستناد جهان در سال 2022 که ما 12 سهم از آن داریم، کشورهای امارات و کویت فقط یک دانشمند دارند و سهم برخی کشورها نیز این گونه است: قطر 4، ترکیه 6، تایلند 6، مالزی 13، هند 25، تایوان 29، کره جنوبی 70، ژاپن 90 ، سنگاپور 106 و عربستان 114. همانطور که این آمار روایت میکند، ما شرایط بهتری نسبت به برخی از کشورهای منطقه داریم و از برخی نیز در تولید علم مورد استناد عقب هستیم.
جایگاه آسیایی دانشگاه های ما
برای ارزیابی جایگاه دانشگاههای کشورمان در منطقه هم میتوان به نظام رتبه بندی QS استناد کرد. طبق گزارشی که مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری در ابتدای این هفته منتشر کرد، رتبه بندی 2023 QS، شامل ارزیابی 760 دانشگاه 23 کشور آسیایی است که چینی ها پیشتاز اصلی آن هستند و رتبه های 8 دانشگاه برتر ما هم به این ترتیب است: صنعتی شریف (رتبه 84)، دانشگاه تهران (92)، صنعتی امیرکبیر (113)، دانشگاه شیراز(160)، علم و صنعت (175)، دانشگاه فردوسی مشهد(203)، دانشگاه های صنعتی نوشیروانی بابل و دانشگاه شهید بهشتی (رتبه مشترک231).
شرایط مطلوب در فهرست 2 درصدی ها
اما در کنار فهرست دانشمندان یک درصد، نگاهی به فهرست دانشمندان پراستناد دو درصد برتر دنیا هم برای ما امیدبخش است؛ چراکه طبق «فهرست دانشگاه استنفورد»، تعداد ایرانیهای حاضر در این فهرست روند صعودی خود طی سالهای گذشته را حفظ کرده است. به گزارش مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری، در فهرست 2021 استنفورد که به تازگی منتشر شده، 1870 پژوهشگر ایرانی حضور دارد، در حالی که تعداد آنها در سال های 2020 و 2019 به ترتیب 1701 و 1154 نفر بوده است.
80 دانشگاه با بیش از 5 پژوهشگر برتر
دستاورد دیگر اینکه 80 دانشگاه کشور ما بیش از 5 محقق در فهرست پژوهشگران پراستناد 2 درصد جهان دارند. دانشگاه آزاد با 148 و دانشگاه تهران با 102 پژوهشگر برتر و پراستناد جهان، در فهرست دانشگاههای ما در این حوزه هستند و نام دیگر دانشگاهها نیز در ادامه این فهرست: علم و صنعت، دانشگاه تبریز، صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس، دانشگاه شیراز، صنعتی شریف، صنعتی اصفهان، علوم پزشکی شهید بهشتی، علوم پزشکی کرمانشاه، علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه فردوسی مشهد و ... .
کدام رشته ها؟
شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید بیشترین مقالات پژوهشگران ایرانی که مورد استناد محققان جهان قرار میگیرد، در کدام رشتهها و حوزه است. طبق گزارش مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری، فراوانی این رشتهها به ترتیب و تعداد پژوهشگران پراستناد این گونه است: پزشکی بالینی (533 پژوهشگر)، مهندسی (349)، فناوریهای راهبری –هوش مصنوعی، نانو و ...- (317)، شیمی (305)، فناوری اطلاعات و ارتباطات (98)، فیزیک و نجوم(93)، کشاورزی، شیلات و جنگلداری (59)، علوم زمین و محیط زیست (34)، آمار و ریاضیات (25)، زیست پزشکی (24)، زیستشناسی (17)، محیط زیست، طراحی و ساخت (4)، اقتصاد و تجارت (4)، علوم اجتماعی (4)، بهداشت عمومی و خدمات بهداشتی (2)، روانشناسی و علوم شناختی (یک)، ارتباطات و مطالعات متنی (یک).
راهی که باید ادامه دهیم
مرور آمارهای مشابه طی سالهای اخیر نشان میدهد که ظرفیتهای علمی موجود در کشور، بیش از آن چیزی است که تصورش را میکنیم و اگر استعدادها و توانمندیهای دانشگاهیان، با حمایت همه جانبه مسئولان کشور پیوند بخورد، قطعا به موفقیت های علمی بیشتری هم دست خواهیم یافت؛ اعتماد به پژوهشگران برتر، راه درستی است که نه تنها نام ایران را در فهرست های جهانی پررنگتر خواهد کرد، بلکه بسیاری از مشکلات و مسائل کشور نیز با مشارکت این پژوهشگران قابل حل خواهد بود.