سرگذشت ستارههای مشهد روی مستطیل سبز
در حالی که فوتبال خراسان روزهای خوبی را سپری نمیکند، بررسی تاریخچه این رشته ورزشی در مشهد نشان میدهد که این شهر، طی 100 سال گذشته مهد پرورش مربیان و بازیکنان تاریخساز در فوتبال ایران مانندحشمت مهاجرانی، خداداد عزیزی، علیرضا واحدی نیکبخت، غلامرضا عنایتی و... بوده است
جواد نوائیان رودسری – فوتبال خراسان، این روزها قصه پُردردی دارد که البته اهالی ورزش، در رسانههای متعدد استان، به آن پرداختهاند. بعد از اینکه در هشتم خرداد امسال، تیم لیگبرتری شهر خودروی مشهد نتیجه را دو بر یک به پرسپولیس واگذار کرد، باز هم خراسانیها و به ویژه اهالی شهر مشهد، طعم تلخ نداشتن نماینده در عالیترین سطح فوتبال کشور را چشیدند؛ آن هم در یکی از فوتبالخیزترین استانهای کشور، با سابقهای طولانی در پرورش استعدادهای بزرگ. به همین دلیل، تصمیم گرفتم از سرگذشت پرماجرا و پرفراز و نشیب فوتبال مشهد بنویسم، از تاریخ طلایی این ورزش در شمالشرق ایران؛ تاریخی که حدود یک قرن سابقه دارد و در آن میشود کلکسیون افتخارات ورزش خراسان را دید.
محکم برداشتن گامهای نخست
یکبار در همین صفحه نوشتم که تاریخ فوتبال مشهد، از دوره قاجار شروع میشود؛ از زمانی که برای نخستین بار، با هدایت اروپاییها، جوانان مشهدی در میدان بزرگ ارگ پا به توپ شدند. سال 1303ش، وقتی باشگاه فردوسی راه افتاد و به همت امثال محمود صهبائی، حسن بهمنیار و زندهیاد مهران، ورزش حرفهای و باشگاهی به تدریج جایش را در مشهد باز کرد، فوتبال یکی از نخستین ورزشهای مورد علاقه جوانان مشهدی بود. از این زمان تا اوایل دهه 1330 خورشیدی که بالاخره «تیم فوتبال آریای مشهد» پا گرفت که عموماً با نام «تیم برق مشهد» شناخته میشد، فوتبالیستهای مشهد با هزار بدبختی و مشقت، در زمینهای خاکی شهر بازی میکردند و به امید روزی بودند که سری در سرها درآورند. با شکل گرفتن سازمان مسابقات فوتبال ایران، تیم فوتبال آریا نخستین تیمی بود که به نمایندگی از ورزش خراسان و مشهد، به جام منطقهای راه یافت؛ بر و بچههای تیم مشهدی، با مربیگری «خدّام رضا» و ترکیب طلایی فرخ هوشمند (دروازهبان)، اصغر رحیمی، حامد پروانه، پرویز تجلی و سیدمهدی غیاثی به رشت رفتند تا در برابر تیمهای قَدَری مثل استقلال تهران که در آن زمان با نام «تاج تهران» شناخته میشد، صفآرایی کنند. کار سختی بود؛ بچههای مشهد تا آن زمان چنین میدانی را تجربه نکرده بودند اما آنطور که گزارشگر کیهانورزشی در شماره روز بعد از مسابقه، در 19 دیماه سال 1349 نوشتهاست؛ مشهدیها خوب مقاومت کردند و با وجود آنکه در تیم مقابل، نامهای بزرگی مانند منصور پورحیدری، جواد قراب و غلامحسین مظلومی حضور داشتند و هدایت تیم را هم «زدراکو رایکوف»، سرمربی اهل یوگسلاوی عهدهدار بود، اصلاً به بازی دفاعی رو نیاوردند؛ هر چند که نتیجه آن بازی، باخت آریای مشهد بود.
جا افتادن مفهوم هواداری
سنگبنای تیم ابومسلم، در همان سال 1349 گذاشته شد؛ البته تا تیم فوتبال پا بگیرد، چند سالی طول کشید اما بروبچههای سهراه شاه عباسی (سهراه کاشانی فعلی) کم نیاوردند و ایستادند و توانستند سابقه شیرین بازی در مقطع جوانان و نوجوانان فوتبال مشهد را در دهه 1330، در قالب یک تیم بزرگ سال تجربه کنند. حشمت مهاجرانی که از مؤسسان تیم ابومسلم بود، یکی از نخستین افتخارات فوتبال مشهد به حساب میآید؛ بازیکن دهه 1340 باشگاههای استقلال و پاس و مربی تیم ملی ایران که برای نخستین بار، رؤیای جام جهانی را برای فوتبال ما به واقعیت تبدیل کرد. حشمت مهاجرانی مربی تیم فوتبال ایران در جام جهانی 1978 آرژانتین بود و تا امروز، تنها مربی ایرانی است که تیم ملی فوتبال ما را به جام جهانی برده؛ یعنی از ابتدا و مرحله مقدماتی تا آخرین بازی جام جهانی، همراه تیم فوتبال ایران بودهاست. مهاجرانی موفق شد تیم ملی فوتبال ایران را به المپیک ببرد؛ افتخاری که بعد از او، تا امروز تکرار نشده است. وی در کارنامه حرفهای اش، سابقه مربیگری در تیمهای ملی امارات و عمان را هم دارد. وقتی جام تخت جمشید، به عنوان لیگ اصلی فوتبال ایران شکل گرفت، ابومسلم به عنوان نماینده مشهد و خراسان، بین سالهای 1352 تا 1357، دو دوره در این بازیها حضور یافت و با 46 گلزده در 60 بازی، یک عنوان پنجمی و یک عنوان شانزدهمی را به دست آورد. 17 بُرد ابومسلم در این بازیها، این تیم را به تیمِ محبوب مشهدیها تبدیل کرد و مفهوم هواداری را در این شهر جا انداخت. از آنجا بود که تیمهای دیگری هم شکل گرفتند.
مشهد؛ کارگاه ستارهسازی فوتبال ایران
در همان زمانی که تیمهای حرفهای و باشگاهی مشهد برای رسیدن به جایگاه ملی تلاش میکردند؛ در گوشه و کنار این شهر تیمهای محلات کار تولید ستارههای آینده فوتبال را برعهده داشتند. نمونههایش آنقدر زیاد است که نمیشود در این مختصر نوشت؛ تیمهای «هدف شاهین»، با سرپرستی اکبر دهنوی، «جوانان خراسان» با مربیگری اسماعیل شجیع، «جهانگاز طوس» با بازی بزرگانی مانند رضا و هادی صاحبی، «کارگران مشهد» با سرپرستی جواد افتخار و «شاهین ضد» با سرپرستی مرحوم قاسم قدیری را میتوان به عنوان چند نمونه ذکر کرد. کار این تیمهای محلی که قبل و بعد از انقلاب در زمینهای خاکی مشهد، مانند زمین خاکی پشت راهآهن، فوتبال بازی میکردند، تربیت ستارههای آینده تیمهای فوتبال باشگاهی و ملی ایران بود. ستارههایی مانند غلامرضا عنایتی، ملیپوش سابق و رکورددار گلزنی در لیگ برتر ایران با 147 گلِ زده، علیرضا واحدی نیکبخت، ملیپوش سابق که در 73 بازی ملی، 14 گل به ثمر رساند، خداداد عزیزی، بازیکن نامدار فوتبال ایران و زننده گل مشهور بازی ایران به استرالیا در هشتم آذرماه 1376 که باعث صعود ایران به جامجهانی 1998 فرانسه شد یا بزرگان دیگری مانند حمیدرضا ابراهیمی، بهروز افشار، غلامحسین بادامکی، عباس چمنیان، مجید حسینیپور یا رضا حقیقی، دروازهبانی که کارش را از تیم پیام مشهد شروع کرد و دروازهبان ذخیره تیمملی در جام جهانی 2014 برزیل بود. اینها همه دستاوردهای یک قرن فوتبال مشهد هستند که در واقع پشتوانه فوتبال ملی ما بودهاند؛ ستارههایی که هنوز هم در خاک زرخیز خراسان پرورش مییابند و همتی باید که آن ها را در راه صعود به قلههای افتخار، همراهی کند.