پشت به الگوی کشت
دیوان محاسبات در بررسی معضلات زیست محیطی، بحران منابع آبی را برجسته کرده و رئیس سازمان محیط زیست هم اجرا نشدن الگوی کشت را دلیل عمده آن دانسته است. چرایی موفق نبودن اجرای الگوی کشت را از رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی پیگیری کرده ایم
مصطفی عبدالهی - دردهای محیط زیستی مان آن قدر زیاد شده که گاه برخی از آن ها را فراموش می کنیم، اما گزارش مفصل و رسمی دیوان محاسبات کشور دوباره یادآوری می کند که چقدر شرایط مان نگران کننده است.
در روزهایی که همه نگران آینده جزیره آشوراده و تالاب میانکاله هستیم، ششمین نشست شورای راهبردی دستگاه های نظارتی به ریاست دیوان محاسبات و با حضور مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست برگزار و زخم های محیط زیستی کشورمان کالبدشکافی شد تا بار دیگر مشخص شود غصه خوردن هایمان برای آب، خاک، تالاب ها، چاه های غیرمجاز، فرونشست زمین و ... بی دلیل نبوده و نیست. این گزارش بخشی از اطلاعاتی است که دیوان محاسبات منتشر کرده است:
خطای بزرگ در جانمایی صنایع آب بر
راه اندازی صنایع آب بر که بیشترین مصرف آب را دارد، گاهی بدون در نظر گرفتن اقلیم و جغرافیای بومی مناطق رقم خورده و می تواند نابودی منابع آبی را در پی داشته باشد و خشکسالی را تسریع کند. این معضل در استان هایی مانند خراسان رضوی، خراسان جنوبی، اصفهان، کرمان و یزد بیشتر مشهود است.
فرونشست 6 برابر میانگین جهانی
سالانه 17 تا 25 سانتی متر فرونشست در کشور رخ می دهد که شش برابر میانگین جهانی است. نبود نظارت و مدیریت مناسب در زمینه حفر چاه های آب و نصب نکردن کنتور دقیق، از عوامل فرونشست بوده که به تخلیه آب های زیرزمینی و تنش آبی منجر شده است.
اذعان به قاچاق خاک
طبق گزارش دیوان محاسبات، در حوزه خاک هم با چالش های «آلودگی خاک»، «قاچاق خاک کشاورزی» و «نبود نظارت جامع بر فعالیت های معدنی» مواجه ایم و این ها برخی دلایل آن است: دفن غیر اصولی زبالهها و پسماندهای پزشکی، تخلیه نخاله های ساختمانی و سوزاندن ضایعات در حاشیه شهرها، فیلترهای نامناسب خروجی صنایع، در حاشیه شهرها، نشت نفت و مواد شیمیایی و ...
رتبه 97 از 180 در مدیریت پسماند
در مدیریت پسماند هم وضعیت مناسبی نداریم و رتبه ما ۹۷ بین ۱۸۰ کشور جهان است.
کاهش4 میلیون هکتاری مساحت جنگل ها
در سال ۱۳۴۳ مساحت جنگل های کشور ۱۸ میلیون هکتار بوده و حالا به 3/14 میلیون هکتار رسیده. ضمن آن که سرانه جنگل در ایران حدود 2/0 هکتار و در جهان 6/0 هکتار است.
43 طرح بزرگ دولتی، بدون محاسبه خسارت های زیست محیطی
این ها فقط برخی از مشکلات و دردهای محیط زیستی ماست که شاید بتوان یکی از دلایل مهمش را در این بخش از گزارش دیوان محاسبات پیدا کرد: تا پایان سال ۱۳۹۹، تعداد ۱۵۴ طرح اجرا شده در کشور با پیشرفت فیزیکی عمده، فاقد تاییدیه ارزیابی آثار زیست محیطی بوده و از این تعداد برای ۴۳ طرح بزرگ دولتی بدون محاسبه پیامدها و خسارت های زیست محیطی، توسط هیئت دولت مجوز صادر شده است. در این نشست دستگاه های نظارتی، کوتاهی ها و کم کاری های متولیان در اجرای برخی قوانین مدیریت این بحران ها هم بررسی و تصمیماتی برای جبران آن اتخاذ شد اما این که این تصمیمات چقدر اجرایی و اثرگذار خواهد بود، سوال مهمی است که فعلا نمی توان برایش پاسخ مطمئنی ارائه کرد.
فاجعه اجرا نشدن الگوی کشت
اما در میان مشکلات زیست محیطی، بدون شک بحران آب را باید پررنگ تر دید، چرا که بسیاری از دیگر مشکلات همچون فرونشست هم از آن نشئت می گیرد. با این حال عجیب است که هنوز حتی در سطح کلان مدیریتی هم بر سر اجرای طرح های کاهنده شدت بحران آب اتفاق نظری وجود ندارد. احداث صنایع آب بر در مناطق بیابانی و خشک همچنان ادامه دارد و در کنار آن، الگوی کشت کشاورزی هم که قرار بود کاشت برخی محصولات آب بر در نواحی بحرانی را ممنوع کند همچنان اجرایی نشده است.
معاون رئیس جمهور: وزارت جهاد کشاورزی باید پاسخگو باشد
آن طور که «علی سلاجقه» رئیس سازمان محیط زیست کشور در نشست دستگاه های نظارتی گفته: «هنوز نقشه الگوی کشت در کشور ما وجود ندارد و وزارت جهاد کشاورزی باید پاسخگو باشد.» بماند که به گفته او، مشکل ناشی از اجرا نشدن الگوی کشت، فقط کاهش منابع آبی نیست بلکه «کود و سم هایی که وارد آبها میشود علاوه بر کمیت، کیفیت آب را هم دستخوش تغییر کرده است.»
خوزستان در انتظار بحران شدید؟
اگر چه از سال گذشته اجرای الگوی کشت در برخی استان ها آغاز و کشت محصولاتی مانند برنج، به جز در استان های شمالی ممنوع اعلام شد، اما شواهد نشان می دهد هنوز در بسیاری از نقاط کشور الگوی کشت تدوین نشده یا رعایت نمی شود. نمونه اش در خوزستان که رئیس جهاد کشاورزی این استان، وعده تدوین الگوی کشت در سال آینده را داده و به همین دلیل هنوز شلتوک برنج در این استان با وضعیت بحرانی آب کشت می شود و نگران کننده این که، آن طور که «محمد جمال ولی سامانی» مدیر گروه مطالعات آب مرکز پژوهشهای مجلس به خبرگزاری مهر گفته «اگر مثل سال گذشته جلوی کشت گسترده شلتوک برنج گرفته نشود، با بحران آبی شدیدتری در خوزستان مواجه خواهیم شد.»
رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی در گفت و گو با خراسان:
امکان برخورد قهری وجود ندارد؛ اجرای الگوی کشت با سیاست های تشویقی و حمایتی
درباره چرایی اجرا نشدن الگوی کشت در کشور با «قاسم پیشه ور» رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی ایران گفت و گو کردیم و او توضیحات کاملی در این باره ارائه کرد:الگوی کشت در کشور وجود دارد اما اجرای آن با استفاده از سیاست های تشویقی و حمایتی است چرا که نمی شود در 16 میلیون هکتار زمین کشاورزی کشور، ممنوعیت کشت ایجاد کرد. دولت ابزاری برای پلمب یک زمین کشاورزی ندارد و تعزیرات هم نمی تواند به این مسئله ورود کند.
بنابراین آن چه در الگوی کشت تعیین شده، مشخص کردن محصولاتی است که می توانند در هر استان کشت شوند تا از تسهیلات و حمایت های یارانه ای دولت و بانک ها بهره مند شوند، در غیر این صورت اگر کشاورزان یک استان محصولی خارج از موارد مشخص شده را کشت کنند هزینه تمام شده شان سنگین می شود و این کار توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
اولویت های کشت در خوزستان و خراسان
هم اکنون در الگوی کشت قراردادی سال 1401 که مصوب و ابلاغ شده، برای هر استان پنج محصول اولویت دار تعیین شده است. به عنوان مثال در استان خوزستان فعالیت در حوزه شیلات، کشت خرما و کاشت گل و گیاه زینتی دارای اولویت است و کشت شلتوک برنج فاقد حمایت های یارانه ای دولت است. یا به عنوان مثال در خراسان رضوی، گیاهان دارویی، سبزیجات و صیفی جات مانند گوجه فرنگی و سیب زمینی، محصولات صنعتی پنبه، چغندر قند و نیشکر، محصولات باغی (انگور، آلو، گلابی، گیلاس، انار، بادام) و محصولات دام، طیور و گوشت قرمز، اولویتهای اول تا پنجم کشت مورد حمایت دولت است.