افتخار نیابت نور
نایبان امام زمان(عج) در دوران غیبت صغری دارای چه ویژگیهایی بودند؟
گروه اندیشه - نایبان خاص امام مهدی(عج)، در دوران غیبت صغری، چهار تن از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند. این افراد به «نواب اربعه» معروف شدهاند. نایبان خاص حضرت صاحبالامر(عج)، به ترتیب زمان و دوران نیابت، عبارت بودند از: ابوعمرو عثمان بن سعید عمری، ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری، ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی و ابوالحسن علی بن محمد سمری. در ادامه مطلب ، به معرفی مختصر این چهار نایب ارجمند و شرح کوتاه حیات توام با مجاهدت آن ها میپردازیم. این نایبان، بین سالهای 260 تا 329 هـ.ق، واسطه میان شیعیان و امام زمان(عج) بودند.
عثمان بن سعید عمری
عثمان بن سعید از یاران و شاگردان مورد وثوق امام دهم و یازدهم(ع) و مردی جلیل القدر و مورد اطمینان بود که از 11 سالگی در محضر امام هادی(ع)، به خدمتگزاری و آموختن فقه و حدیث اشتغال داشت و شاگرد تربیت یافته ولایت و امامت بود. شغل ظاهری وی، روغنفروشی بود. امام هادی(ع) درباره او فرمودهاست: «ابوعمرو فردی امین و مورد اطمینان من است. آنچه به شما بگوید، از جانب من میگوید و آنچه به شما برساند، از طرف من میرساند.»
محمد بن عثمان بن سعید عمری
وقتی نایب اول امام زمان(عج) وفات یافت، آن حضرت در نامهای به فرزند عثمان، درگذشت پدر را تسلیت گفت و او را به جای پدرش منصوب کرد. محمد بن عثمان به رغم مخالفت هایی که مدعیان دروغین نیابت با وی داشتند و فشارهایی که خلفای آن دوران وارد میکردند، توانست وظایف نیابت را به نیکی انجام دهد و نگذاشت غُلات با ترفندهای دروغین، شیعیان را متوجه خود کنند و باعث تزلزل ایمان مؤمنان شوند و نیابت او را متزلزل کنند. نایب دوم بیشترین مدت را در سمت نمایندگی امام زمان(عج) به خود اختصاص داد و حدود 40 سال نایب و رابط آن حضرت و شیعیان بود.
حسین بن روح نوبختی
نایب سوم حضرت مهدی(عج) حسین بن روح بود که در میان خاندان نوبختی، پس از ابوسهل، مشهورترین آن ها به شمار میآید. وی که یکی از ده وکیل محمد بن عثمان، نایب دوم، در بغداد بود، از همان زمان جایگاه خاصی نزد شیعیان داشت. حسین بن روح ویژگی های نیکی داشت. مرحوم شیخ توسی در این باره می گوید: «او نزد شیعیان و دیگران، خردمندترین مردم به شمار می رفت و اهل تقیه بود.» عباس اقبال مینویسد: «حسین بن روح، به تصدیق موافق و مخالف، از فهمیدهترین و عاقل ترین مردم روزگار بوده است.»
علی بن محمد سمری
آخرین نایب حضرت مهدی(عج)، علی بن محمد سَمُری بود که به دلیل شدت مراقبتهای حکومت عباسی، چندان آزادی عمل نداشت. مدت وکالت وی نیز از دیگران کمتر و حدود دو سال بود. از او هم در طول دوران نیابت، کراماتی نقل کردهاند. وی از سال ۳۲۶ تا سال ۳۲۹ هـ.ق نایب خاص حضرت بود و در این سال از دنیا رفت. با رحلت او، غیبت کبری امام زمان(عج) آغاز شد. حضرت مهدی(عج) در توقیعی که به وی نوشت، زمان درگذشت علی بن محمد را اعلام کرد و به او دستور داد نایبی برای خود مشخص نکند. در بخشی از این توقیع آمده است: «ای علی بن محمد، خداوند پاداش برادران دینی تو را در مصیبت تو بزرگ دارد. تا شش روز دیگر خواهی مرد. پس امر حساب و کتاب خود را مرتب کن و درباره جانشینی مقام نیابت به کسی وصیت مکن. زیرا غیبت دوم فرا رسیده است.» سرانجام، آخرین نایب در نیمه شعبان سال 329 هـ.ق، همان گونه که امام زمان(عج) خبر داده بود، وفات یافت و کتاب نیابت خاصه بسته و عصر غیبت کبری آغاز شد.