همایش «بزرگداشت شهید آیت‌ا... سیدمحمدباقر صدر»، یکشنبه شب گذشته در مؤسسه فرهنگی شهدای هفتم تیر(سرچشمه تهران)، با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه مندان این شهید بزرگوار، برگزار شد. به گزارش خبرگزاری‌های رسا و مهر، در این همایش که به همت «پژوهشگاه شهید صدر» برگزار شده بود، آیت‌ا... عباس کعبی، عضو مجلس خبرگان رهبری و حسن رحیم‌پور ازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی سخنرانی کردند و از ژولین پلیسیه، محقق فرانسوی، به دلیل ترجمه آثار شهید صدر و پژوهش درباره اندیشه‌های او، تجلیل شد.

ارکان چهارگانه مردمسالاری دینی در اندیشه شهید صدر

آیت‌ا... عباس کعبی، طی سخنانی در این همایش، به بررسی موضوع مردمسالاری دینی در اندیشه شهید صدر پرداخت. وی‌ گفت:  از واژه مردمسالاری، به طور مستقیم، در آثار شهید صدر استفاده نشده، اما او در نوشته‌ها و آثار خود، تأکید کرده که حکومت انسان بر سرنوشتش، بر پایه «خلافة‌ا...» است و این تعبیر، همخوانی زیادی با مفهوم مردمسالاری دینی دارد. نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان افزود: از نظر شهید صدر، نظریه مردمسالاری دینی، دارای چهار رکن است. رکن اول، بینش و نگرش توحیدی است؛ به این معنا که بر پایه نظام احسن الهی حاکم بر جهان هستی، انسان و جهان، با هم در ارتباط هستند. بر این اساس، جهانِ هدفدار، قانونمند و نظام‌مند، مبتنی بر شعور و ادراک است. رکن دوم، حاکمیت انسان بر جهان است که این حاکمیت، به حاکمیت تدوینی و تشریعی تقسیم می شود. رکن سوم، حاکمیت سنن الهی بر جهان هستی و انسان، بر اساس قانونمندی‌های حاکم بر انسان و جهان هستی است. رکن آخر نیز، اصل کرامت ذاتی، فطری و عمومی انسان، بر پایه نیروی عقل، تدبیر، اراده و اختیار است. طبق این دیدگاه، قدرتی که خداوند به انسان داده، برای تغییر و تفسیر جهان است. به عبارت دیگر، حاکمیت انسان بر سرنوشت خود، موهبتی است که خداوند به انسان ارزانی کرده است.عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تصریح کرد: شهید صدر تاکید می‌کند که خلافت الهی، تکوینی و فطری، بر پایه سنت الهی عمومی و همگانی، با گستردگی و شمول همراه است، اما قابل تفویض نیست؛ چون صفات الهی، تجزیه ناپذیرند. با این حال، خداوند به انسان قدرت و استعداد مدیریت زندگی اجتماعی داده و انسان را، واجد حقوقی مانند آزادی، حق حیات، مالکیت خصوصی و ... کرده است. خداوند، به انسان حق تعیین سرنوشت داده و اعطای این استعداد، همان اعطای ویژگی خلافت انسان بر روی زمین است. البته این خلافت، یک خلافت جعلی است، نه یک خلافت اکتسابی و تشریعی. «خلافةا...» به این معناست که انسان، این ظرفیت و قابلیت را دارد که با رعایت قانون استخلاف، جانشین خدا شود. از دیدگاه شهید صدر، خلافت عامه، بر پایه نظریه استخلاف است.

مردمسالاری بر پایه امانت، علم و عدالت

آیت‌ا... کعبی افزود: استخلاف بر پایه امانت، یکی از پایه‌های مردمسالاری دینی است که شهید صدر به آن اشاره می‌کند. به عقیده او، پذیرش حکومت بر پایه امانت و امانت بر پایه علم و عدالت است. نظریه استخلاف، یک نظریه چند وجهی است که در عین حال، هم باعث رشد مردم می‌شود و هم مسئولیت‌هایی را به دوش آنها می‌گذارد. این وضعیت، باعث شکل‌گیری نظام سیاسی کارآمد و مناسب و رشد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه خواهد شد. نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان با اشاره به مفهوم مردمسالاری در غرب، تأکید کرد: در نظریه دموکراسی غربی، مردم تنها در بُعد سیاسی حضور دارند و رشد می‌کنند، اما بر اساس نظریه خلافت عمومی، در مردمسالاری دینی، همه ابعاد زندگی بشر مورد توجه قرار می‌گیرد. به این ترتیب، باید تأکید کنیم که در اندیشه‌های شهید صدر، مردم، صاحب حق و مکلف به قبول مسئولیت هستند. وی افزود: شهید صدر به ولایت فقیه عالم بر شریعت، معتقد است. طبق نظر او، ولایت فقیه عرصه را برای مدیریت کارآمد و حضور اجتماعی مردم، گسترده می‌کند. از دیدگاه شهید صدر، نظریه مردمسالاری دینی، نزدیک به نظام ریاستی و رأس آن، ولایت فقیه است.

اهمیت نواندیشی شهید صدر را فراموش کرده‌ایم

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز، طی سخنانی در این همایش گفت: شهید صدر معتقد بود که اغلب اندیشمندان، فضلا و طلاب، فراموش کرده‌اند که حوزه و دانشگاه، وسیله است، نه هدف. حسن رحیم‌پور ازغدی با اشاره به این‌که منزلت و جایگاه شهید صدر، در محافل علمی، با گذشت نزدیک به 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، به درستی شناخته نشده است، افزود: متأسفانه، طی این سال‌ها، اهمیت نواندیشی شهید صدر از یاد رفته‌است؛ در حالی که اگر قرار باشد ۱۰ متفکر بزرگ اسلامی معرفی کنیم که مواضع آنها در شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی نقش داشته است، حتما یکی از آنها شهید صدر خواهد بود؛ فردی که با وجود سن کم، در حوزه علمیه نجف وارد عرصه های مختلف شد و نظریه پردازی کرد. وی در حوزه‌های فقهی و حقوقی، روابط بین‌الملل، مدیریت، معارف‌اسلامی و شیعی، فعال و آشنا به متون حوزوی و زبان آکادمیک امروزی بود.

در حاشیه نشستن و به خود نمره دادن، هنر نیست

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: بنده، در دوران جوانی، اسم شهید صدر را شنیده بودم و در دوران طلبگی هم، برخی از کتاب‌های آن مرحوم را خوانده‌ام؛ البته، ترجمه‌های خوبی از آثار شهید صدر وجود ندارد و این موضوع، خود یکی از دلایل مغفول ماندن اندیشه‌های اوست. رحیم‌پور ازغدی تأکید کرد: شهید صدر، در بخشی از آثارش، به این موضوع اشاره می‌کند که اغلب اندیشمندان و طلاب، در حوزه و دانشگاه، یادشان رفته است که حوزه و دانشگاه وسیله هستند، نه هدف و فراموش کرده‌اند که فقه و اصول، بنا بوده است که علم نافع باشد نه غیر نافع. وی تأکید کرد: توجه داشته باشید، اندیشمندی این حرف را می‌زند که متخصص علوم حوزوی است و تاکید دارد که قصدش، بی اهمیت جلوه دادن این علوم نیست. عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: به عقیده شهید صدر، در حاشیه تاریخ نشستن و به خود نمره دادن، هنر نیست. معنویت و تقوا داشتن، در اتاق بحث و منبر، خیلی آسان است. باید از تقوایی حرف بزنیم که در صحنه اجتماع حضور دارد. بنابراین، باید حواسمان باشد که گول ظاهر را نخوریم. خیلی از ما فکر می کنیم تقوا داریم، در حالی که این‌طور نیست. حسن رحیم‌پور ازغدی گفت: شهید صدر در یکی از آثارش می‌گوید که در قرآن، اسلام هم به معنای لغوی و عام آن، یعنی تسلیم شدن در برابر حق و هم به معنای خاص، یعنی عقاید، شریعت و رفتاری که حضرت محمد(ص) از طرف پروردگار آورده، به کار رفته است. ما وقتی از جامعه اسلامی و تمدن اسلامی حرف می‌زنیم، منظورمان، هم اسلام به معنای عام و هم اسلام به معنای خاص است. وی تأکید کرد: شهید صدر، حکومت‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند؛ دسته اول، حکومت‌های ضد اسلامی، مثل حکومت‌های کمونیستی، مارکسیستی یا حتی لیبرالیستی. مبنای فکری این حکومت‌ها ضد اسلام است. این حکومت‌ها دشمن مسلمانان هستند و باید در برابر آنها ایستاد. دسته دوم، حکومت‌هایی هستند که مبنای فکری مشخصی ندارند و نوکر هستند. این دسته از حکومت‌ها مکتب و ایدئولوژی ندارند و مشروع نیستند، مثل حکومت ایران در زمان رژیم شاه. مسلمان‌ها باید این گونه حکومت‌ها را سرنگون کنند و جای آن حکومت اسلامی بیاورند. دسته سوم، حکومت اسلامی است؛ مراد از این حکومت، حکومتی است که معصوم نیست، ولی اعلام می‌کند که می‌خواهد حکومتی اسلامی باشد و سعی هم می‌کند که اسلامی شود.در خور اشاره است که در این همایش، از ژولین پلیسیه، پژوهشگر فرانسوی، به دلیل ترجمه کتاب «بانکداری بدون ربا» شهید صدر، به زبان فرانسه و همچنین، اختصاص تز دکترای وی به بررسی کتاب «اقتصادنا» و پژوهش درباره اندیشه‌های اقتصادی شهید صدر، تجلیل شد. پلیسیه طی سخنان کوتاهی در این همایش، به چگونگی آشنایی‌اش با اندیشه‌ها و آثار شهید صدر اشاره کرد و گفت: من از سال ۱۹۹۷، در فرانسه با آثار شهید محمدباقر صدر آشنا شدم. این آشنایی با مطالعه کتاب «اقتصادنا» آغاز شد که فردی عراقی‌الاصل به نام «عباس بوستانی»، آن را به زبان فرانسه ترجمه کرده بود. پس از آن، تا دسامبر سال ۲۰۰۹، مباحث مختلفی را از شهید صدر مطالعه کردم و در نهایت، در همین سال، موفق به دفاع از تز دکترای خود شدم که موضوع آن، کتاب «اقتصادنا» و اندیشه‌های اقتصادی شهید صدر بود. 

 

کتاب «سال‌های مهاجرت»، پژوهشی براساس اسناد نویافته، تالیف قاسم شفیع‌ نورمحمدی، به بررسی حضور اعضای حزب توده در آلمان شرقی، می‌پردازد. به گزارش ایبنا، این کتاب در 12 فصل تنظیم شده است. «حزب توده ایران و مهاجرت به جمهوری دموکراتیک آلمان»، «حزب توده ایران و همکاری حسین یزدی با سازمان امنیت ایران»، «جمهوری دموکراتیک آلمان و مشکلی به نام حزب توده ایران»، «اطلاعات رفقا»، «حزب توده ایران و رضا روستا» و «حزب توده ایران و مناقشات ایدئولوژیک میان احزاب کمونیست چین و اتحاد جماهیر شوروی» برخی از فصل‌های کتاب را دربرمی‌گیرد. «روابط بازرگانی و دیپلماتیک ایران و جمهوری دموکراتیک آلمان»، «مسافرت شاه به جمهوری دموکراتیک آلمان و اشغال سفارت ایران در برلن شرقی»، «دکتر نورالدین کیانوری و اشراقی، اخراج شهناز اعلامی از جمهوری دموکراتیک آلمان»، «گفت‌وگوهای دکتر نورالدین کیانوری با مسئولین حزب سوسیالیست متحد آلمان»، «احزاب برادر» و «دستگیری رهبران حزب توده ایران» به ضمیمه منابع و اسناد، از دیگر فصل های این کتاب هستند.

شکل گرفتن ایده مهاجرت

دسترسی به اسناد سازمان امنیت جمهوری دموکراتیک آلمان، در مقدمه مؤلف، مورد توجه قرار گرفته است که درباره نقش آن در مطالعه دوران مهاجرت حزب توده، می‌خوانیم: «متأسفانه در میان خاطراتی که در سال‌های اخیر، درباره حزب توده ایران انتشار یافته است، به‌جز اشارات کلی و گذرا، کمتر نوشته‌ای به مهاجرت رهبران و کادرهای این حزب به جمهوری دموکراتیک آلمان، اقامت طولانی آن‌ها در آن کشور و رابطه با حزب برادر یا حزب سوسیالیست متحد آلمان پرداخته است. بررسی دوران مهاجرت حزب توده در آلمان‌ شرقی، بدون مطالعه بایگانی‌های آن کشور، ناقص به نظر می‌رسد. خوشبختانه با وحدت دو آلمان، بایگانی‌های جمهوری دموکراتیک آلمان‌شرقی نیز بر روی محققان گشوده شد. حتی دسترسی به مدارک مربوط به اشتازی، سازمان امنیت جمهوری دموکراتیک آلمان، نیز ممکن شده است.»

«حزب توده ایران و مهاجرت به جمهوری دموکراتیک آلمان» فصل نخست کتاب را تشکیل می‌دهد. در بخشی از این فصل آمده است: «به نظر می‌رسد که ایده مهاجرت رهبری حزب توده به جمهوری دموکراتیک آلمان، طی ملاقاتی میان دکتر رادمنش و والتر البریشت، دبیر اول حزب سوسیالیست متحد آلمان، در هشتمین کنگره حزب کمونیست چین، در پاییز 1956 (1335) شکل گرفته باشد. اُلبریشت در این دیدار، قول چاپ روزنامه و ایجاد پایگاه رادیویی [پیک ایران] را به رادمنش داد. آشکار بود که حزب کمونیست شوروی، پیشتر زمینه انتقال کادر رهبری حزب توده به جمهوری دموکراتیک آلمان را فراهم ‌کرد.» کتاب «سال‌های مهاجرت»، در 376 صفحه، شمارگان 770 نسخه و به قیمت 30 هزار تومان، از سوی انتشارات جهان کتاب روانه بازار نشر شده است.