تابه‌حال شده درباره موضوعی فکر کنید و همان لحظه حس کنید پیش روی شما قرار گرفته؟ به‌طور مثال به 206 آلبالویی که خیلی کم تولید شده فکر می‌کنید و ناگهان یک 206 آلبالویی از مقابل‌تان رد می‌شود. ماجرا اگر در همین حد بماند می‌تواند جذاب باشد؛ اما گاهی حس می‌کنیم غول‌های دنیای فناوری ذهن ما را می‌خوانند؛ چه وقت‌هایی؟ آن زمانی که گوگل پیشنهادهایی را روی دیوایس و گجت ما نشان می‌دهد؛ انگار همان اخباری بودند که ما به شدت درباره‌شان کنجکاو بودیم یا وقتی در یک شبکه اجتماعی مثل اینستاگرام ناگهان اکسپلور ما پر می‌شود از تبلیغات آنلاین‌شاپ‌هایی که کالاهای‌شان برای ما جذاب بودند و حتی شاید درباره‌شان با کسی صحبت کرده‌ایم. این جاست که ماجرا عجیب و تا حدی ترسناک می‌شود. آیا مکالمات ما در طول روز با دوست و آشنا و بدون تماس تلفنی از گوشی شنود شده و به الگوریتمی قدرتمند متصل است که باعث چنین اتفاقی می‌شود؟ آیا ممکن است غول‌های فناوری وقتی مجوزهایی از ما برای ضبط صدا گرفته‌اند به‌جای این‌که هنگام استفاده از برنامه چنین مجوزی را فعال کنند در تمام روز آن را فعال نگه داشته باشند؟ بعضی‌ها از این‌همه فراتر می‌روند و مدعی هستند حس می‌کنند ذهن‌شان هم چک می‌شود و ممکن است به چیزی فکر کنند و در اکسپلورشان ظاهر شود. آیا ما در اتاق شیشه‌ای زندگی می‌کنیم و در تمام طول روز رصد می‌شویم؟ به بهانه توجه زیاد کاربران فضای مجازی به این موضوع در پرونده امروز ابعاد ماجرا را از جنبه‌های مختلف بررسی کردیم.

اینستاگرام ما را شنود کرد!

«بیگ دیتا» چگونه دنیا را تحلیل می‌کند؟

وقتی حس می‌کنیم شنود شده‌ایم، شاید در مواجهه با «بیگ دیتا» هستیم. چیزی که نوعی ناخودآگاه جمعی را نشان می‌دهد که ما بخشی از آن هستیم و حس‌مان این است فقط و فقط برای ما طراحی شده؛ درحالی که بخشی از موجی است که ما هم در دل آن قرار داریم.

 

بیگ دیتا چیست؟

بیگ دیتا اقیانوسی عظیم از داده‌هاست؛ داده‌هایی عظیم که می‌تواند امکان تحلیل یک جامعه را به سیاست گذاران فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه بدهد. «بیگ دیتا» رفتار میلیون‌ها میلیون کاربر را در فضای مجازی رصد کرده و با کمک الگوریتم‌ها، مطالعات و چهره‌های شاخص علوم ارتباطات و جامعه‌شناسی تبدیل به کلیدواژه‌هایی برای تبلیغ، سخنرانی اثرگذار، مهندسی اجتماعی و... می‌کند. حتماً ماجرای استفاده از بیگ دیتای فیس‌بوک و نقشی را که در انتخابات آمریکا داشت، شنیده‌اید. در آن زمان زاکربرگ مالک فیس‌بوک متهم شد اطلاعات کاربران را برای تحلیل داده در اختیار کمپین‌های انتخاباتی قرار داده و در حقیقت به آن‌ها فروخته است. اطلاعاتی که خصوصی نبودند اما تجمیع آن‌ها ابزار قدرتمندی است برای کسی که به آن دسترسی دارد تا بتواند وعده‌هایی بدهد که خوشایند جامعه است و هربار به سرعت واکنش جامعه را به رفتار، سخنرانی و عملکرد کمپین انتخاباتی‌اش بررسی کند.

 

چرایی مهم‌شدن بیگ دیتا

بیگ‌دیتاها پدیده‌ای تازه هستند و طی چند سال اخیر کاربرد جدی پیدا کرده‌اند به چند دلیل؛ اول این‌که پیش از این و بدون شبکه‌های اجتماعی با این سطح از فراگیری، در عمل بیگ‌دیتایی که قابل اعتنا باشد نداشتیم. دوم این‌که از جایی به بعد خیلی‌ها حس کردند نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌ها برای درک جامعه دقت زیادی ندارند، سرعت‌شان کم است و اریب فراوانی دارند. اما با بیگ‌دیتا می‌شود در لحظه میلیون‌ها کامنت، لایک و دیس لایک، پست و حتی سرچ را بررسی کرد؛ طوری‌که حین یک سخنرانی می‌توان محورها را براساس نیاز مخاطب تغییر داد و روی یک موضوع تاکید بیشتری داشت و از موضوع دیگر عبور کرد. اتفاقی که نیاز به یک تیم متخصص برای تحلیل داده و یک تیم توانمند برای نوشتن متن در لحظه دارد. اما بیگ‌دیتا فراگیرتر و واقعی‌تر از نتایج نظرسنجی‌هاست. ما وقتی با یک پرسشگر حضوری یا تلفنی مواجه می‌شویم، ممکن است بنا به دلایلی نظر واقعی‌مان را بروز ندهیم، اما اکانت اصلی و حتی فیک ما، لایک‌هایی که می‌کنیم، سرچ‌ها و تعاملی که با هوش مصنوعی داریم همگی واقعی است و در آن شرایط نیازی به مخفی کردن چیزی نیست. با این حساب بیگ‌دیتاها مشخص می‌کنند چه چیزی روی بورس است و چه چیزی مناسب نمایش در سرچ‌ها و اکسپلورهاست.

 

اخلاقی نیست اما جاسوسی هم نیست

بماند که چرخه حیات یک کاربر در پلتفرم‌های مختلف هم در شکل‌گیری این موضوع و تکمیل بیگ‌دیتاها بی‌تاثیر نیست. این جاست که ممکن است چیزی را که زیاد در فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و کوچه و خیابان می‌بینید ذهن شما را مشغول کند، ساعتی بعد به آن فکر کنید یا در محل کار و دانشگاه در خصوص آن صحبت کنید؛ آن موضوع چون ترند است سر از فضای مجازی در می‌آورد و شما فکر می‌کنید چون به آن فکر کردید یا درباره‌اش صحبت کردید جلوی‌تان ظاهر شده در حالی ‌که این‌طوری نیست. نوع استفاده از بیگ‌دیتا ممکن است اخلاقی نباشد و باعث مصرف‌گرایی شود یا حتی ذائقه ما را شکل دهد اما آن جنس جاسوسی که فکر می‌کنیم نیست.

 

سابقه سیاه متا هم مقصر است

یکی از دلایلی که شائبه شنود توسط اینستاگرام را تقویت کرده، شکایت‌های متعدد از فیس بوک به دلیل سوءاستفاده از اطلاعات کاربران است

یکی از پر طرفدارترین شبکه‌های اجتماعی دنیا که فیس بوک محسوب می‌شود، ۴ فوریه ۲۰۰۴ توسط زاکربرگ جوان به وجود آمد. این شبکه‌اجتماعی به دلیل نقض حریم خصوصی افراد و سوءاستفاده از اطلاعات مردم، بار‌ها مورد شکایت افراد حقیقی و حقوقی قرار گرفته است. فیس بوک در سال‌های 2012 و 2014 به ترتیب، اینستاگرام و واتس اپ را خریداری کرد و هم اکنون به علت اختلاف نظرهای شدید بنیان گذاران برنامه‌های یاد شده با زاکربرگ، هیچ یک از آن‌ها دیگر در فیس‌بوک کار نمی‌کنند.

 

تحلیل و فروش اطلاعات شخصی کاربران

چند سال پیش فاش شد که فیس‌بوک اطلاعات شخصی بیش از ۵۰ میلیون کاربر را به شرکت «کمبریج آنالیتیکا» که با ترکیب داده کاوی و تحلیل داده‌ها در فرایندهای انتخاباتی و سیاسی خدمات ارائه می‌دهد، فروخته و کمبریج آنالیتیکا هم از اطلاعات به دست آمده در تبلیغ انتخاباتی دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۶ استفاده کرده است. این اولین باری نیست که چنین چیزی درباره فیس بوک می‌شنویم. پایگاه «اینترسپت» سندی از فیس‌بوک رو کرده است که نشان می‌دهد این شرکت از اطلاعات مجازی کاربران برای پیش بینی رفتار آن‌ها استفاده می‌کند و این پیش‌بینی‌ها را به شرکت‌های تبلیغاتی می‌فروشد. فیس‌بوک اطلاعات شخصی افراد شامل روابط میان دوستان، موضوعات مورد علاقه، تعداد و محتوای نوشته‌ها و زمان حضورشان در شبکه‌اجتماعی را جمع‌آوری و طبقه‌بندی می‌کند و براساس آن‌ها الگوهای رفتاری کاربران را به دست می‌آورد. نرم افزار هوش مصنوعی فیس‌بوک، با قدرت پیش‌بینی رفتار آینده کاربران به شرکت‌ها اجازه می‌دهد با تبلیغات هدفمندشان آن‌ها را نشانه بگیرند. این سیستم که «پیش بینی وفاداری» نام گرفته است با توجه به اطلاعات ذخیره شده در پروفایل کاربر، تخمین می‌زند که آیا او به استفاده از محصول یا خدمتی ادامه می‌دهد یا خیر. این شرکت با خریدن دیگر پیام رسان‌ها مثل اینستاگرام و واتس‌اپ به تنوع‌بخشی و توسعه بخش‌های درآمدزایی خود فکر کرد اما نوع کسب و کارش بیشتر روی تبلیغ متکی است. ادعا می‌شود در سال ۲۰۱۵، حدود ۹۵ درصد درآمد جهانی فیس بوک از تبلیغات به دست آمد و تنها ۵ درصد آن حاصل دیگر بخش‌ها مانند پرداخت بازی‌ها روی پلتفرم فیس‌بوک، پست‌های تبلیغاتی کاربران و تجارت الکترونیک بود.

 

خبرسازترین شکایت‌ها از فیس بوک

شکایت از اپلیکیشن فیس‌بوک مخصوص کودکان گروه‌های حامی کودکان و نوجوانان می‌گویند که اپلیکیشن پیام‌رسان فیس‌بوک مخصوص کودکان برخلاف قوانین فدرال، اطلاعات شخصی کاربران سنین پایین را بدون تایید والدین شان جمع‌آوری می‌کند. در شکایت تنظیم ‌شده آمده است که اپلیکیشن درخواست تایید COPPA را ندارد و کاربر نمی‌داند آیا واقعاً حریم خصوصی کودکان توسط این برنامه حفظ می‌شود یا نه!

شکایت سهامداران فیس‌بوک   زمانی‏که زاکربرگ، اعلام کرد می‏خواهد به‎‏طور رسمی وارد عرصه‌ سیاست شود، بسیاری از سهامداران انگیزه‌ این کار را قدرت‌طلبی و دلیل ایجاد تغییرات ساختاری در فیس‌بوک دانستند و علیه این مولتی میلیاردر شکایت تنظیم کردند.

شکایت یک وکیل معروف به خاطر مردم   «مکس اسچریمز» وکیل معروف که شهرتش را مدیون درجه یک بودن در حرفه‏اش است، با حضور در دادگاه کشور «اتریش» شکایتی علیه فیس‏بوک مطرح و این شرکت را متهم به نقض قانون موسوم به «مقررات حفاظت از اطلاعات عمومی» کرد.

 

اعداد بزرگ و توهمات کوچک! 

وقتی حس می‌کنیم اتفاقی بسیار نادر برای ما رخ داده که احتمال وقوعش نزدیک صفر است، فراموش می‌کنیم که ما یکی از میلیاردها انسانی هستیم که ممکن بوده این رخداد برایش محقق شود 

کاربری نوشته که در حال نگاه کردن به کیف رودوشی خانمی در خیابان بودم و چند دقیقه بعد بدون آن‌که چیزی سرچ کنم دقیقاً تصویر همان کیف در اکسپلور گوشی‌ام ظاهر شد که مربوط به پست آنلاین‌شاپی بود که آن را می‌فروخت. این کاربر با توجه به این‌که احتمال رخ دادن چنین اتفاقی خیلی کم است، نتیجه‌گیری کرده که ممکن است اینستاگرام با چیزی مثل یک چیپ نانو که در واکسن کرونا بوده ذهنش را خوانده باشد. اصولاً چنین تصوری می‌تواند جذاب و جیمزباندی باشد اما در عمل غیر ممکن است. پس چرا چنین اتفاقاتی می‌افتد؟ غیر از بحث بیگ‌دیتاها و تحلیلی که غول‌های فناوری از علایق ما و ... دارند تا پستی را برای ما نمایش دهند با یک موضوع دیگر هم در چنین مواقعی طرفیم که می‌تواند گره ماجرا را تا حد زیادی باز کند یعنی «اعداد بزرگ».

 

هزاران فکر برای یک روز 

ما در طول یک روز هزاران و گاهی شاید میلیون‌ها فکر و تصمیم داریم که چون بیشتر آن‌ها ناخودآگاه، سریع و براساس غریزه است، به چشم ما نمی‌آید. بیشتر اوقات از کنار چیزهایی که به آن‌ها فکر می‌کنیم راحت می‌گذریم و آن‌ها را به لایه‌های بعدی ذهن می‌فرستیم. اما اگر جلوه‌ای از  آن فکرها ناگهان به شکل دیگری مقابل ما ظاهر شود؛ فکری که به آن توجه نداشتیم دوباره به خودآگاه برمی‌گردد و با تعجب می‌گوییم چطور ممکن است همین حالا که به فلان موضوع فکر می‌کردم، چیزی مشابهش مقابلم سبز شد؟ غافل از این‌که ما فقط به آن فکر نکرده بودیم و بخشی از هزاران هزار چیزی بود که در طول یک روز به آن فکر کرده‌ایم و همه را فراموش کردیم و این یکی فقط چون جلوی‌مان ظاهر شده برای‌مان باعث تعجب شده است.

 

اعداد خیلی خیلی بزرگ 

اتفاقات نادر از این جنس هستند، عجیب نیست بین هزاران چیزی که به آن فکر کرده‌ایم یکی از آن‌ها را ناگهان در گوشی یا یک مغازه ببینیم. اتفاقات خاصی که ما آن‌ها را شانس و بدشانسی قلمداد می‌کنیم هم همین‌طور. اگر احتمال وقوع یک ماجرا وجود داشته باشد هر‌قدر هم عجیب و خاص، آن اتفاق برای یکی از میلیاردها آدمی که روی زمین زندگی می‌کنند، رخ می‌دهد. اتفاقی که برای همان یک نفر کاملاً عجیب و غیرقابل باور و برای کل جامعه آماری کاملاً عادی است چون عدد آدم‌ها، تصمیم‌ها، چیزهایی که می‌بینند و می‌شنوند و تصمیمات‌شان بسیار بالاست. پس دفعه بعدی که با چنین موضوع تصادفی مواجه شدید، نگران این نباشید که ذهن‌تان هک شده و مطلع باشید ماجرا از این قرار است. 

 انتقال سعید مهری به پرسپولیس در آخرین روزهای نقل و انتقالات بسیار غیرمنتظره بود به چند دلیل؛ اول این‌که پرسپولیس در پست او بازیکنان خوبی دارد و مهری هم ستاره نیست تا به بازیکنان فعلی این تیم برتری ویژه‌ای داشته باشد و دوم این‌که او روزگاری با پیراهن استقلال مقابل پرسپولیس بازی کرده بود و خود را یک استقلالی تمام عیار می‌دانست. در این فصل شاهد حضور رامین رضائیان در استقلال هم بودیم؛ بازیکنی که یک پرسپولیسی قدیمی محسوب می‌شد و در سه مقطع مختلف برای این تیم بازی کرده بود و حتی بدش نمی‌آمد دوباره به جمع قرمزها برگردد. حساسیت روی چنین انتقال‌هایی از آن نظر در تمام دنیای فوتبال بالاست که به‌طور معمول بازیکنانی که به تیم‌های بزرگ و پرهوادار می‌روند نوعی تعهد اخلاقی را بردوش خود حس می‌کنند تا به‌احترام هواداران لااقل در تیمی که رقیب جدی و سنتی باشگاه قبلی‌شان محسوب می‌شود، بازی نکنند. به‌خصوص این‌که هر بازیکنی به پرسپولیس و استقلال می‌آید در بدو امر مدعی می‌شود که از کودکی عاشق این تیم‌ها بوده پس قبل از این‌که بازیکن حرفه‌ای باشد، یک هوادار محسوب می‌شود. درحالی‌که یک هوادار هیچ‌وقت تیمش را تغییر نمی‌دهد؛ اما یک بازیکن با بیان این‌که فوتبال حرفه‌ای شده، می‌تواند چنین تصمیمی را بگیرد و برای همین نقش تعصب روی تیم‌ها و بوسه‌هایی که روی پیراهن باشگاه برای دلبری از سکوها زده می‌شود کمرنگ شده است. در این مطلب سراغ سرنوشت بازیکنانی رفتیم که این انتقال را تجربه کردند.

یاغی‌های جنجالی اما موفق

یاغی‌های محبوب دو تیم

به‌طور معمول حضور یک بازیکن استقلالی و پرسپولیسی در تیم رقیب باعث می‌شود برای همیشه رابطه آن بازیکن با هواداران تیم قبلی خراب شود و هیچ‌وقت نتواند آن‌طور که باید به خاطرات قبلی خود مراجعه کند. اما بسیاری از بازیکنان بودند که در هر دو تیم معروف پایتخت حضور داشتند اما نوع رفتارشان قبل و بعد این انتخاب به نحوی بوده که همچنان بین هواداران هر دو تیم محبوب و محترم باقی ماندند. پژمان نوری هافبک شمالی که مدت‌ها ستاره خط میانی پرسپولیس بود و مدتی هم دفاع چپ آبی‌ها محسوب می‌شد، یکی از آن‌هاست. شاید یک دلیل ماجرا این باشد که زمان این بازیکنان خبری از شبکه‌های اجتماعی نبود که در آن بازیکن صبح تا شب به حریف و هوادارانش متلک بیندازد. بازیکنان قدیمی‌تر سعی می‌کردند اگر به هر دلیلی از تیمی جدا می‌شوند، حرمت‌ها را حفظ کنند و خاطرات خوب را خراب نکنند. محمد انصاری که مدت‌ها در استقلال ذخیره بود و در پرسپولیس برانکو اوج گرفت، یکی دیگر از این بازیکنان بود. محمد محمدی دروازه‌بانی که مدت‌ها درون دروازه پرسپولیس بود و مدت کوتاهی در استقلال، نفر بعدی. محمدی بعدها یک سمت مدیریتی را هم در پرسپولیس تجربه کرد. فرزاد آشوبی هافبکی که با پرسپولیس به تیم ملی رسید نمونه‌ای خوب از بازیکنان کم حرف و پرتلاشی بود که در هر دو تیم بازی کرد و مورد احترام هواداران هر دو باقی ماند. از این جنس بازیکنان می‌شود مثال‌های بیشتری زد تا بگوییم شاید یک بازیکن به دلیلی در مسیری تازه قرار بگیرد؛ اما یاغی بودن الزاماً به معنای پرحاشیه شدن و تنش با هواداران تیم سابق نیست.

بمب‌هایی که ترقه بودند

یاغی بودن منحصر به چند دهه اخیر نمی‌شود اما برای اختصار ما فقط سراغ برخی از بازیکنانی رفتیم که بعد از انقلاب انتقال بزرگی را تجربه کردند؛ انتقالی پرسروصدا که البته به اندازه حواشی‌اش نتیجه مطلوبی هم نداشت. به‌طور مثال علی اکبریان مهاجم زهردار استقلال در زمانی به پرسپولیس آمد که هاشمی‌نسب از پرسپولیس به استقلال رفته بود و خیلی‌ها این انتقال را پاتک قرمزها به فتح‌ا... زاده می دانستند. اما علی اکبریان بعد از یک فصل ناموفق در پرسپولیس از فوتبال حرفه‌ای دور شد و بعد هم که مسیر تلخ زندگی‌اش آغاز شد. بعدها محمد رضا مهدوی که با استقلال ملی‌پوش شده بود به‌عنوان بازیکنی با تجربه به پرسپولیس آمد اما فصل بسیار ناموفقی را سپری کرد. علی علیزاده که با اوت‌های معروفش مورد توجه بود هم یکی دیگر از یاغی‌هایی بود که از پرسپولیس به استقلال رفت، اما در تیم رقیب توفیقی نداشت. مرحوم مهرداد اولادی که با درخشش در روزهای جوانی با پیراهن پرسپولیس محبوب شده بود و حتی سابقه زدن گل با ضربه چیپ به استقلال را هم داشت برای بازگشت به تیم ملی و حضور در جام جهانی به استقلال رفت و بعد از یک فصل ناموفق، این انتقال را بدترین تجربه زندگی‌اش عنوان کرد. گادوین منشاء هم در زمان خودش یک بمب ویژه برای استقلال بود؛ به‌خصوص این‌که مستقیم و بدون حضور در تیم سومی بین این دو تیم جابه‌جا شد اما نتوانست در استقلال شفر درخششی داشته باشد. یکی از آخرین کسانی‌که با هیاهوی زیادی یاغی شد، محمد نادری بود که از پرسپولیس به استقلال رفت و آن‌جا هم عملکرد خوبی داشت اما آن‌قدر زود از این تیم جدا شد که نتوانست خاطره خوبی برای هواداران به‌جا بگذارد. شاید آخرین نمونه ماجرا هم شیخ دیاباته باشد که در پرسپولیس سایه‌ای هم از روزهای خوبش در استقلال نبود.  

یاغی‌هایی دور از اوج

بسیاری از بازیکنانی که در هر دو تیم بازی کردند هم شاید انتقالی جنجالی را تجربه کردند بیشتر حاشیه ماجرا ناظر به جو رسانه‌ای بود وگرنه خودشان بازیکنان بزرگ و شاخصی نبودند و حتی در مواردی دور از اوج بودند که به تیم رقیب رفتند. بهزاد داداش‌زاده که روزگاری با پرسپولیس به فوتبال ایران معرفی شده بود یکی از اولین نمونه‌هایی بود که دوران ضعیفی در استقلال داشت و البته که خودش هم فقط به امید بازگشت به اوج به این تیم رفت. آرمان رمضانی نه در پرسپولیس بازیکن شاخصی بود نه طی چندین فصل حضورش در استقلال. مسعود ریگی بازیکن با اخلاق و بی‌حاشیه‌ای است که در زمین پرتلاش حاضر می‌شود اما هیچ‌وقت تجربه ملی نداشت و حتی در سن و سال بالایی هم به پرسپولیس رفت. محمد قاضی که تقریباً برای تمام تیم‌های لیگ برتری بازی کرده و تعجبی هم ندارد، روزگاری عضو هر دو تیم معروف پایتخت بوده؛ اما در هیچ کدام بازیکن مطرحی نبود و حتی جز مقطع کوتاهی در ذوب‌آهن، هیچ‌وقت در تیم‌های دیگر هم ستاره محسوب نمی‌شد. سید میثم حسینی که ابتدا استقلالی بود و بعد به پرسپولیس آمد هم نمونه دیگر ماجراست که هیچ‌کدام از این دو تیم موفق نبودند. داوود سید عباسی، مهدی سید صالحی، فراز فاطمی، میثم بائو و... بازیکنان دیگری بودند که صرفاً در هیجان انتقال از تیم رقیب نام‌شان مطرح شد، انتقالی که فارغ از کیفیت یک بازیکن برای مدیران و گاهی هواداران جذاب است و چندان به این‌که بازیکن جدید کاربردی برای تیم دارد، اهمیت نمی‌دهند. شاید سعید مهری را هم بتوان در آینده جزو این دسته دانست مگر این‌که لااقل در پرسپولیس بدرخشد.