نقطهعطفی در روابط تهران- اسلامآباد
رئیس جمهور به دعوت رسمی همتای پاکستانی خود، بامداد امروز و در راس هیئتی عالیرتبه از مقامات اقتصادی و سیاسی، عازم اسلامآباد شد.پرونده های مهم بین 2 کشور چیست؟
نویسنده : هادی محمدی
با اعلام رسمی دفتر ریاست جمهوری اسلامی ایران ، سید ابراهیم رئیسی بامداد امروز دوشنبه به دعوت رسمی همتای پاکستانی خود در راس هیئتی عالی رتبه عازم اسلامآباد خواهد شد. رئیس جمهور کشورمان در این سفر دو روزه پس از استقبال رسمی از سوی شهباز شریف نخست وزیر پاکستان، با وی دیداری خصوصی خواهد داشت و به اتفاق وی نشست مشترک هیئتهای عالیرتبه دو کشور را برگزار خواهند کرد. رئیسی همچنین با «آصفعلی زرداری» همتای پاکستانی خود ملاقات خواهد داشت و علاوه بر آن با سفر به برخی شهرهای دیگر این کشور از جمله کراچی و لاهور در شمال و جنوب پاکستان با علما، نخبگان، تجار و فعالان اقتصادی نیز دیدار و گفت وگو میکند.
این نخستین سفر رئیس جمهور کشورمان به پاکستان از زمان تشکیل دولت سیزدهم است و قبل از آن عمران خان نخست وزیر پاکستان سفری رسمی به تهران داشت با این حال اهمیت این سفر از آن جایی است که دو کشور برای اولین بار در چند دهه گذشته ، در بهمن 1402 تنش مرزی نسبتا شدیدی داشتند و برخی مواضع تروریست ها در دو سوی مرز را مورد هدف قرار دادند که با اعتراض دو طرف روبه رو شد هر چند تهران و اسلام آباد با مدیریت موفق این تنش اجازه بالاگرفتن و سوء استفاده دشمنان مشترک دو کشور را ندادند . به مناسبت این سفر مهم منطقه ای که در چارچوب سیاست همسایگی دولت سیزدهم قابل توجه محسوب می شود نگاهی اجمالی داریم به چند پرونده مهم میان ایران و پاکستان، این که در این سفر چه میزان به آن ها پرداخته خواهد شد .
تروریسم و قرارداد امنیتی
شاید مهم ترین و پر سروصدا ترین معضل میان ایران و پاکستان موضوع تروریسم باشد که هر دو کشور از آن رنج می برند . ایران و پاکستان در گذشته توافق نامه امنیتی به امضا رسانده اند که به دلایلی همچنان غیراجرایی باقی مانده که به نظر می رسد سفر رئیس جمهور به اسلام آباد فرصت مناسبی برای امضای نهایی و اجرای آن به شمار رود . بر اساس یکی از مهم ترین بندهای این قرارداد امنیتی قرار است دو افسر نظامی از ایران و پاکستان در شهرهای تربت پاکستان و زاهدان ایران مستقر شوند تا در مواقع بحرانی در سریع ترین زمان ممکن تصمیم بگیرند و اجازه ندهند اقدامات تروریستی روابط میان دو کشور را با چالش عمده روبه رو سازد .
با توجه به فعالیت باسابقه گروهک های تروریستی در دو سوی مرز، ایران و پاکستان همواره همکاری ها و تبادلات اطلاعاتی متنوع و سطح بالایی با یکدیگر داشته اند و مقامات امنیتی ما رفت و آمد به پاکستان دارند . همین فضای مثبت می تواند بستر مناسبی برای پایان دادن به حضور تروریست ها در منطقه و افزایش امنیت که در نتیجه آن پایداری و توسعه اقتصادی است، به شمار رود . در سفر رئیس جمهور به پاکستان، وزیر کشور هم حضور دارد تا در این خصوص رایزنی های نهایی صورت بگیرد .
حدود 40 روز قبل با محمد مدثر تیپو، سفیر جمهوری اسلامی پاکستان در تهران گفت وگویی داشتیم . وی درباره موضوع تروریسم میان ایران و پاکستان به ما گفت : «مسئلهای که باید بگویم این است که ما در پاکستان مسامحه حداقلی و تحمل صفر را در برابر گروههای تروریستی داریم و به هیچ عنوان حضور اینها را تحمل نمیکنیم. البته نمیخواهم تروریسم را به گروه جیش الظلم تقلیل بدهم، زیرا مسئله عمیقتر از این است. مهم این است که دو طرف به یک فهم مشترک برسند و با هم علیه تروریسم کار کنند، چون تهدید مشترک ایران و پاکستان محسوب میشود و باید بر این اساس قالبهای همکاری را تعریف کنیم و تبادل اطلاعات علیه تروریسم داشته باشیم.»
خط لوله گاز ایران به پاکستان
درباره این خط لوله صحبت های متنوع و متفاوتی تاکنون مطرح شده اما عملا روی زمین اتفاق خاصی نیفتاده است به ویژه این که برخی کشورهای فرامنطقه و منطقه نیز در این مسیر سنگ اندازی کرده اند . سال 2009 ایران و پاکستان موافقت نامه ای با یکدیگر امضا کردند اما طرف پاکستانی در این 15 سال عملا کاری نکرده و روی زمین اتفاقی در پاکستان نیفتاده است . البته ایران در بخش خودش سرمایه گذاری کرده و لوله را تا نزدیک مرز هم کشیده است که فعلا مصرف داخلی دارد اما این انتظار از طرف پاکستانی وجود دارد که با تلاش بیشتر توافق نامه مذکور را که تاکنون یک بار هم تمدید شده اجرایی کند تا ایران مجبور به رفتن به مراجع قضایی بین المللی و گرفتن خسارت از پاکستان نشود . ظاهرا در آخرین تحول پاکستانی ها قبول کرده اند خط لوله 80کیلومتری از مرز ایران به سمت بندر گوادر که در برنامه توسعه این کشور قرار دارد، بکشانند تا مصارف صنعتی آن ها را تامین کند. وزیر نفت همراه رئیسی خواهد بود تا وضعیت خط لوله گاز ایران به پاکستان بعد از 15 سال روشن شود .
سفیر جمهوری اسلامی پاکستان در تهران در این خصوص و این که مشکل پروژه خط لوله گاز صلح چیست به خراسان گفت : «ما دنبال راه حل هستیم و دو طرف در حال رایزنی هستند و در مسیر درستی به سر میبریم. یک مسئله مهم در این جا ریز پروژه هاست که پیچیدگیهای زیادی دارد. با توجه به رایزنیهای اخیر بسیار امیدوار به اجرای این پروژه هستم.»
وی درباره شایعه ساخت 80کیلومتر خط لوله در پاکستان نیز امیدوارانه برخورد کرد و توضیح داد:«مهمترین چیز این است که ما به یک فهم مشترک برسیم و این پروژه را جلو ببریم. ما در حال کار در این حوزه و در این مسیر هستیم.»
همکاری اقتصادی تهران و اسلام آباد
حجم تجارت رسمی ما با پاکستان یک میلیارد و 800 میلیون تا 2 میلیارد دلار است و 3 میلیارد دلار هم تجارت غیررسمی داریم . هر دو کشور باید تلاش کنند این رقم را اولا در کل افزایش دهند که 5میلیارد دلار برای یک بازار حدود 330 میلیون نفر بسیار کم است و ثانیا سمت تجارت رسمی آن را افزایش دهند تا از محل عوارض و مالیات بشود درآمدی هم نصیب دولت ها کرد . البته ما مشکل تحریم هم داریم و اگر سیستم بانکی ما فعال می شد بسیاری از مشکلات هم حل می شد هر چند دو کشور دنبال سازوکارهای جدید بانکی ، تقویت بازارچه های مرزی و افزایش مناطق آزاد هستند تا تجارت بین دو کشور روان تر شود. رئیس کل بانک مرکزی نیز در هیئت ایرانی حضور دارد تا چنین گشایش هایی صورت بگیرد.
یکی از نکات مهم درباره پاکستان اهمیت این کشور برای امنیت غذایی ماست . منابع گوشت فراوان و باکیفیتی در پاکستان وجود دارد که می تواند تامین کننده بخشی از نیاز کشور یا حداقل شرق ایران باشد که نیازمند توجه دستگاه های مسئول و واردکنندگان این محصول است .
سفیر پاکستان در تهران نیز در گفت وگویی که با خراسان داشت، هدف گذاری 5میلیارد دلاری برای تجارت رسمی را مطرح کرد و گفت:« برای رسیدن به این هدف باید کالاهای بیشتری را بین ایران و پاکستان تبادل کنیم. دنبال این هستیم که ظرفیت تهاتر را بین دو کشور فعال کنیم و کالاها بدون ارتباطات مالی تبادل شوند. همچنین بازارچههای مرزی نیز باید فعال شوند.» وی حوزه خودروسازی را از جمله حوزه های مورد علاقه اسلام آباد برای توسعه تجارت میان دو کشور برشمرد.
آقای تیپو در ادامه راه های ترانزیتی را که ایران می تواند باز کند نیز مورد توجه قرار داد و گفت : «الان یک مسیر ترانزیتی بین ایران و پاکستان و ترکیه به صورت راه آهن داریم که موضوع مهمی است .همچنین یک توافق درباره کامیونها و مسیر جادهای داریم که کامیونهای پاکستانی میتوانند به ایران و سپس ترکیه و بعد از آن به اروپا بروند. ایده جذاب و خیره کنندهای است که دو کشور باید روی این مسئله کار کنند و پاکستان در این زمینه سرمایه گذاری زیادی خواهد کرد . »
گوادر و چابهار
هیچ رقابتی بین گوادر و چابهار نیست و هرکدام کار ویژه خودشان را دارد ، این نظر کارشناسان خبره آگاه به مسائل پاکستان است و دقیقا خلاف گزارش های رسانه ای موجود . گوادر با چابهار که یک بندر اقیانوسی است تفاوت های مهمی دارد که نباید در تحلیل ها فراموش شود . چابهار رابط بین اقیانوس هند با آسیای میانه و روسیه است و گوادر محل تنفس چین و هر دو به لحاظ اهمیت ژئوپلیتیک واجد شرایط خاصی هستند .هندی ها به رغم همه ظرفیت هایی که دارند و بمبئی با آن همه عظمت به دلیل عمق کم آب نمی توانند کشتی های عظیم با آب خور بیش از 5 متر را تحویل بگیرند و برای همین مجبورند در سنگاپور پهلوگیری کنند . اگر چابهار توسعه پیدا کند هندی ها چنین نگاهی به چابهار دارند اما گوادر هم در جای خودش برای پاکستان اهمیت بالایی دارد و می توان گفت نه تنها رقیب هم نیستند، بلکه چابهار و گوادر مکمل هم هستند .
شما سرمایه گذاری سنگینی در بندر گوادر با همکاری چینیها انجام میدهید. آیا این یک نوع رقابت با بندر چابهار ایران است که هندیها قرار است آن را تکمیل کنند؟ آیا شما مسیر گوادر به آسیای میانه را مطلوبتر از چابهار میدانید؟
سفیر پاکستان در تهران نیز بندر گوادر را برای این کشور مهم می داند و با توجه به عمق بالایی که دارد، می گوید : «بندر گوادر از ظرفیتهای جدی و مهمی برخوردار است و چینیها هم سرمایه گذاری کردند، اما من این را یک رقابت با چابهار نمیدانم. در واقع یک کمک به توسعه منطقهای است. دو طرف در حال رشد هستند و میتواند یک همکاری بین دو کشور باشد، یعنی هم گوادر از تجربه چابهار استفاده کند و هم چابهار از گوادر، بنابراین رقابت نیست. ما از سرمایه گذاری تجار ایرانی در گوادر و تجار پاکستانی در چابهار استقبال میکنیم.»
حفاظت از مرزها
ایران و پاکستان 900 کیلومتر مرز مشترک دارند که 800 کیلومتر آن کفی و بیابان است. از این میزان 450 کیلومتر آن را پاکستان فنس و سیم خاردار کشیده است . حدود 100 کیلومتر این مرز کوهستانی است که رفت و آمد قاچاقچیان و تروریست ها از همین محدوده صورت می گیرد که به آسانی قابل کنترل است . همین موضوع باعث رفت و آمد تروریست ها و قاچاقچیان است که امید می رود در این سفر تصمیمات مهمی برای آن گرفته شود .
آقای مدثر در این زمینه معتقد است «مهم این است که باید رایزنی بین دو طرف باشد و گفت وگوها ادامه یابد تا اعتمادسازی کنیم. باید تبادل اطلاعات بین سرویسهای اطلاعاتی دو طرف برقرار باشد. من بارها گفتم مرز ایران و پاکستان، مرز صلح است و مرز تنش نیست. شرایطی که وجود دارد دو طرف را تشویق میکند تا به سمت حل این مشکلات بروند. باید گروههایی که این مسائل را دنبال میکنند، شرایط را درک کنند و مشکلات واقعی را بفهمند. تروریستها هیچ وقت متوقف نمیشوند و دنبال خراب کردن روابط دو کشور هستند، اما مهم این است که به این دام نیفتیم که نخواهیم افتاد. مکانیسمهایی برای مقابله با تروریسم وجود دارد که امتحان خود را پس داده اند و باید از این راهکارهای فنی استفاده کرد.»