دیابت یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها در جهان است که معمولا نشانه‌های پنهانی دارد؛ به این معنی که فرد، متوجه دیابت پنهان خود نمی‌شود تا زمانی که عوارض آن را به‌طور جدی مشاهده کند. این بیماری معمولا آرام‌آرام گسترش پیدا می‌کند و در بیشتر مواقع که فرد به دیابت نوع 2 مبتلا است، ابتدا برای مدتی قند خون فرد در وضعیت بیماری قند پنهان یا پیش دیابت قرار می‌گیرد و پس از گذر از آن، فرد به طور دایم به بیماری مبتلا می‌شود. به تازگی، رئیس پژوهشکده غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی با اشاره به این که ابتلا به دیابت در کشور از حدود ۷ درصد به حدود ۱۵ درصد رسیده است، گفته: «دیابت در کودکان تغییر چندانی نداشته و آمار ابتلا به دیابت کودکان در کشور هنوز همان ۵ درصد است، اما دیابت نوع ۲ در جوانان افزایش یافته که ارتباط مستقیمی با افزایش چاقی و اضافه وزن در جوانان دارد». چند روز پیش هم معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ضمن تشریح آخرین وضعیت بروز دیابت در ایران و جهان، گفت: «دیابت نوع ۲ معمولا بیماری میان‌سالان و سالمندان است؛ اما طی سال‌های اخیر به علت افزایش میزان چاقی، عدم تحرک بدنی و رژیم غذایی نامناسب، در گروه سنی نوجوانان و جوانان نیز به طور فزاینده‌ای دیده می‌شود» او درباره وضعیت بروز دیابت در جهان هم بیان کرده: «تعداد مبتلایان به دیابت در گروه سنی ۲۰ تا ۷۹ سال در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۳۷ میلیون نفر بود و پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال ۲۰۴۵ از مرز ۷۸۴ میلیون نفر بگذرد اما متاسفانه بیش از ۷۵ درصد بیماران در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند و نیمی از مبتلایان به دیابت یعنی بیش از ۲۳۰ میلیون نفر هم از بیماری خود بی‌خبر هستند.» به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام از این بیماری، علایم آن، راه های پیشگیری و ... گفتیم. همچنین با بنیان‌گذار و رئیس کل انجمن حمایت از بیماران دیابتی کشور در این باره گفت‌و‌گویی داشتیم که در ادامه خواهید خواند.

سروکله دیابت نوع2 از کجا پیدامی‌شود؟

می‌شود از دیابت نوع دو پیشگیری‌ کرد؟

قبل از ابتلا به دیابت، یک دوره‌ زمانی وجود دارد که سطح قند خون بالاست ولی نه آن‌قدر که به آن دیابت بگویند؛ نام این مرحله پیش‌دیابت است. تخمین زده می‌شود که ۷۰ درصد از مبتلایان به پیش‌دیابت در نهایت به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. خوشبختانه پیشرفت از مرحله‌ پیش‌دیابت به دیابت، قابل پیشگیری است. هرچند عوامل خاصی وجود دارد که نمی‌توانید آن را تغییردهید، مانند ژن، سن یا رفتارهای گذشته اما باز هم با انجام برخی اقدامات راه برای کاهش خطر ابتلا به دیابت باز است.

 

نوشیدن آب| آب‌خوردن بیشتر مواقع به شما کمک‌می‌کند تا طرف نوشیدنی‌های حاوی قند زیاد، مواد نگه‌دارنده و سایر نوشیدنی‌های نه‌چندان سالم، نروید. نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و دیابت خود ایمنی پنهان بزرگسالان (LADA) مرتبط هستند.

حذف شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده از رژیم غذایی| بسیاری از تحقیقات، ارتباط بین مصرف مکرر شکر یا کربوهیدرات‌های تصفیه شده و خطر دیابت را ثابت کرده‌اند. علاوه بر این، جایگزینی آن‌ها با غذاهایی که تأثیر کمتری بر قند خون دارند ممکن است به کاهش خطر ابتلا کمک کند.

ورزش منظم، جلوگیری از کم‌تحرکی و کاهش وزن| هرچند همه افرادی که به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند اضافه‌وزن یا چاقی ندارند اما بیشتر آن‌ها دچار اضافه‌وزن و چاقی هستند. همچنین وزن اضافیِ افرادی که در مرحله پیش‌دیابت هستند در قسمت میانی بدن و در اطراف اندام‌های شکمی مانند کبد جمع می‌شود. این چربی که به‌عنوان چربی احشایی شناخته می‌شود باعث التهاب و مقاومت به انسولین می‌شود و خطر ابتلا به دیابت را بالامی‌برد پس  ورزش منظم، کاهش وزن را جدی بگیرید و اگر کم‌تحرک هستید یک برنامه جدی برای ورزش ردیف‌کنید.

ترک سیگار| در تجزیه و تحلیل چندین مطالعه روی بیش از یک میلیون نفر، مشخص شد که سیگارکشیدن خطر ابتلا به دیابت را در افراد سیگاری ۴۴ درصد و در افرادی که روزانه بیش از ۲۰ نخ سیگار می‌کشیدند ۶۱ درصد افزایش می‌دهد. پس ترک سیگار را جدی بگیرید.

مصرف گیاهان دارویی| چند گیاه وجود دارد که ممکن است به افزایش حساسیت به انسولین و کاهش احتمال پیشرفت دیابت کمک‌کند. کورکومین که در ادویه کاری و زردچوبه است و خواص ضد التهابی دارد و بربرین که یک آنتی‌اکسیدان قوی است و در انواع زرشک وجوددارد.

 

برای درمان چه‌ کار کنیم؟!

بیماری دیابت را نمی‌توان با چند تجویز خودسرانه درمان‌کرد چون بسته به شرایط هر فرد دارو و درمان متفاوتی وجوددارد. همین‌طور روش‌های مختلفی برای تشخیص بیماری دیابت وجود دارد، اما بهترین راه برای تشخیص، آزمایش قند خون است که میزان قند خون به‌صورت دوره‌ای بررسی می‌شود. افرادی که شاخص توده بدنی بالاتر از ۲۵ دارند و افراد بالای ۴۵ سال بهتر است مرتب آزمایش قند خون بدهند. اگر آزمایش خون مشکلی نداشت، می‌توانند هر سه سال یک‌بار تست غربالگری را تکرارکنند، اما افرادی که پیش دیابت یا علایم دیابت دارند باید سالانه آزمایش خون بدهند. قبل از هر چیز باید استرس و اضطراب را از خود دورکنید و بعد به فکر درمان باشید.  درست است که دیابت نوع دو درمان قطعی ندارد اما  با کنترل میزان قند خون می‌توان ریسک عوارض احتمالی این بیماری را به حداقل رساند. پیشنهاد ما این است که آزمایش و درمان را تحت‌نظر یک متخصص غدد یا داخلی شروع‌‌ کنید و با رعایت بایدها و نبایدهایی که از آن گفتیم و تغییر سبک‌زندگی، سلامت‌تان را تضمین ‌کنید.

 

80 درصد دیابت ناشی از استرس است

بنیان‌گذار و رئیس کل انجمن حمایت از بیماران دیابتی کشور درباره نگرانی‌ها و تصورات رایج اما اشتباه درباره این بیماری می‌گوید

مجید حسین زاده  |  روزنامه‌نگار- به‌عنوان اولین سوال از دکتر «شکور امیدی» درباره آمار مبتلایان به دیابت در کشور می‌پرسم که می‌گوید: «ما برای بیان آمار دیابت در کشور احتیاط می‌کنیم و معمولا 10 تا 15 درصد اعلام می‌کنیم اما متاسفانه تقریبا 20 درصد است. در این بین، 70 درصد افراد مبتلا  اصلا خبر ندارند که دیابت دارند. چون دیابت یک علامت ثابت ندارد و زمانی که فرد درگیر علامت‌های دیابت مثل تکرر ادرار، تشنگی و ... می‌شود، یعنی به دیابت مبتلا شده است و باید برای درمان اقدام کند. در قدم اول ما باید زود، دیابتی‌ها را شناسایی کنیم. با یک آزمایش ساده قند خون ناشتا، می‌توان دیابت را تشخیص داد».

 

دیابت بیماری عصر مدرن است

این استاد دانشگاه تهران درباره مقایسه آمار دیابتی‌ها در ایران و جهان می‌گوید: «در جهان کشورهایی هستند که آمارهای ابتلای مردم‌شان به دیابت بیشتر از ماست. انگلیس 23 درصد دیابت دارد و سرخ‌پوستان آمریکایی نزدیک 50 درصد اما بحث این نیست که آمار ما نسبت به جهان بالاست یا نه. دیابت بیماری مدرنیته است یعنی بیماری عصرن مدرن است. زندگی ماشینی برای ما آسایش آورده اما منجر به آرامش نشده است. هر زمانی هم که استرس در جامعه‌ای بالا برود، دیابت به خصوص نوع 2 بالا می‌رود».

 

فقط 10 درصد علت ابتلا به دیابت ارثی است

رئیس کل انجمن حمایت از بیماران دیابتی کشور درباره عوامل افزایش ابتلا به دیابت می‌گوید: «من اگر بخواهم دقیق‌تر با شما صحبت کنم، باید بگویم که 10 درصد دیابت ارثی است. 90 درصد آن عوامل محیطی است مثل نداشتن تحرک، چاقی، تغذیه و ... . اما از این 90 درصد هم من بر اساس پژوهش‌ها و بر اساس سال‌ها تجربه در این حوزه به عنوان فوق تخصص ایمونولوژی دانشگاه تهران می‌خواهم بگویم که از این 90 درصد عوامل محیطی، 80 درصد آن به استرس و تنش ربط دارد که دیابت را به سن راهنمایی و دبیرستان کشانده است. تا چند سال پیش، می‌گفتند که دیابت بعد از 20 یا 22 سال بروز پیدا می‌کند اما الان کودک یا نوجوان 10 یا 12 ساله هم به دیابت مبتلا می‌شود».

 

مقصر اصلی دیابتی‌شدن، شیرینی جات نیستند

«بسیاری افراد جامعه فکر می‌کنند مصرف شیرینی باعث ابتلا به دیابت می‌شود اما توجه داشته باشیم این مصرف شیرینی نیست که ما را مبتلا به دیابت می‌کند». این استاد دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: «بگذارید یک مثال هم بزنم. الان طبق آمار در یزد، دیابت 26 درصد است. به محض اینکه ما می‌گوییم در یزد آمار دیابت بالاست، بعضی‌ها می‌گویند دلیلش روشن است چون مردم آن‌جا باقلوا می‌خورند. اما اصلا دلیلش این نیست. دلیل اصلی این است که در یزد، ازدواج فامیلی زیاد است. البته این را بگویم، قند و شیرینی و شکلات به‌طور مستقیم ایجاد دیابت نمی‌کند اما اگر فردی دیابت گرفت، اگر یک لیوان نوشابه بخورد، قندش یکهو افزایش زیادی می‌یابد و ما باید داروی زیادی به او بدهیم که این قند پایین بیاید. اما همین یک لیوان نوشابه در فردی که دیابت ندارد، آن قدر خطرناک نیست.»

 

سالانه 10هزار پا ناشی از دیابت قطع می‌شود

دکتر امیدی درباره راه‌های پیشگیری از ابتلا به دیابت هم می‌گوید: «شیوه تغذیه کشور باید اصلاح شود. نمک موجود در بازار، یکی از دلایل ابتلا افراد به دیابت است. ما به دیابتی‌ها می‌گوییم که مرغ و گوشت ‌قرمز کمتر بخورید، به جایش قارچ بخورید و ماهی. پیشگیری بسیار مهم است. کلا وزارت بهداشت باید تمام تلاشش را بگذارد برای پیشگیری از بیماری‌ها اما تقریبا آموزش همگانی را فراموش کرده است. نگرانی‌ها در این باره به حق است چون دیابت به مادر بیماری‌ها معروف است و جزو خطرناک‌ترین‌هاست. اگر بگوییم از سرطان خطرناک‌تر است، بیراه نگفتیم چون دیابت باعث نابینایی، مشکلات کبدی، قطع عضو و ... می‌شود. این را هم بگویم که سالانه 10 هزارپا در کشور به‌خاطر دیابت قطع می‌شود چون دیابتی‌ها آموزش ندیده‌اندو درمان زخم آن را بلد نیستند و آگاهی ندارند.»

همزمان با ادامه حملات بی وقفه اسرائیل به غزه، پرسش‌ها درباره ماهیت دقیق حمایت ایالات متحده از جنگ غزه افزایش یافته است. چند روز پیش سخنگوی پنتاگون اعلام کرد پهپاد تهاجمی یمنی ساقط شده توسط ناوشکن یو‌اس‌اس توماس هادنر در دریای سرخ، به سمت اسرائیل شلیک شده بود. این دومین باری است که آمریکایی‌ها تایید می‌کنند مانع هدف قرارگرفتن اسرائیل توسط نیروهای مقاومت منطقه شده‌اند.پس از عملیات طوفان الاقصی، آمریکایی‌ها از افزایش نیروهای نظامی و توان تهاجمی خود در خاورمیانه و پایگاه‌های دریایی مجاور خبر دادند. در آغاز جنگ بسیاری از ناظران می‌گفتند چکمه‌های آمریکایی روی زمین غزه نخواهند نشست، اما اکنون در این باره شواهد متفاوتی وجود دارد.صرف نظر از این که ایالات متحده در خاورمیانه چتر حمایتی نظامی برای اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی فلسطین ایجاد کرده و بخش مهمی از نیروهای مقاومت منطقه را مشغول نگه داشته است تا اسرائیل تمرکز بیشتری بر جنگ غزه داشته باشد و حتی صرف نظر از این که آمریکا چه تسلیحات ممنوعه‌ای برای اسرائیل تامین می کند،این ایالات متحده آمریکاست که در هر حال، بازنده میدان سیاست در منطقه غرب آسیا خواهد بود. اما چرا؟سناریوی اول: برد اسرائیل.در این سناریو، اسرائیل با مشت آهنین موفق می شود حماس را نابود کند یا آن را به شکل موثری از کار بیندازد و مشکل امنیتی غزه را برای مدت زمان مشخصی، برطرف کند. با این حال، این اقدام بدون کشتار هولناک فلسطینیان – آن گونه که اکنون نیز در جریان است – حاصل نمی شود. در نتیجه، آمریکا به عنوان حامی و شریک اسرائیلی ها در نسل کشی غزه، از نظر افکار عمومی مسلمانان منطقه غرب آسیا شناخته خواهد شد؛ رخدادی که به جایگاه منطقه ای آمریکا لطمه جدی می زند. ضمن این که به موازات خشم افکار عمومی منطقه از همراهی آمریکا بابت کشتار فلسطینیان، ملت ها و دولت های منطقه به طور تدریجی از آمریکا رویگردان می شوند و فرصت برای رقبای بین المللی آمریکا از جمله چین و روسیه به منظور تحکیم موقعیت خود در منطقه فراهم می شود.از سوی دیگر، پیروزی اسرائیل بر غزه از طریق راه انداختن حمام خون، لطمه مهلکی به جایگاه رهبری اخلاقی آمریکا در جهان می زند، جایگاهی که یکی از ارکان ابرقدرتی آمریکا در حوزه قدرت نرم به شمار می آید. سناریوی دوم: باخت اسرائیل.در این سناریو اسرائیل موفق نمی شود به اهداف اصلی خود در جنگ غزه که از کار انداختن قدرت حماس و رفع تهدیدات امنیتی از جانب غزه است، دست یابد. در این صورت، باز هم آمریکا در پیشبرد برنامه های خود در منطقه غرب آسیا دچار مشکل می شود. اول این که اسرائیلی ها مسئولیت ناکامی خود در غزه را متوجه سیاست متناقض آمریکا در منطقه خواهند کرد و دوم این که کشورهای منطقه، ناکامی اسرائیل را به پای ضعف آمریکا می گذارند. به عبارت دیگر، هر دو طرف جنگ خونین غزه به این نتیجه می رسند که قدرت اثرگذاری آمریکا بر تحولات منطقه رو به افول و ضعف گذاشته و واشنگتن قادر نیست منافع خود و نزدیک ترین متحد خود یعنی اسرائیل را تامین کند. در نتیجه، کشورهای منطقه به طرف قدرت های نوظهور مانند چین و روسیه متمایل تر خواهند شد. از سوی دیگر، شکست اسرائیل در جنگ غزه، رادیکالیسم صهیونیستی را در داخل اسرائیل و داخل آمریکا شدت خواهد بخشید و این دو جریان در اقدامات هماهنگ، تلاش خواهند کرد در برابر سیاست های منطقه ای دولت آمریکا بیش از پیش سنگ اندازی کنند. نتیجه این که، اسرائیل در جنگ غزه چه برنده باشد و چه بازنده، سیاست منطقه ای آمریکا برای حداقل یک دهه در غرب آسیا در مسیر شکست حرکت خواهد کرد.

ترامپی جدید، این بار در بوئنوس آیرس!

راست گرایان پیروزی خاویر میلی در انتخابات ریاست جمهوری آرژانتین را جشن گرفتند

شریفی-در اقتصادی ویران شده با تورم 140 درصدی   که ۴۰ درصد شهروندان  زیر خط فقرند، چه کسی حاضر است وزیر اقتصاد را به عنوان رئیس جمهور کشور برگزیند؟ جواب مشخص است، هیچ‌‌‌‌کس حاضر به انجام چنین اشتباهی در آرژانتین نبود. برای همین، خاویر میلی در دور دوم و نهایی انتخابات ریاست جمهوری آرژانتین توانست با کسب 56 درصد آرا، بر سرخیو ماسا، وزیر اقتصاد آرژانتین، پیروز شود. یک پیروزی خیره کننده، چراکه خاویر میلی توانسته رای ۲۰ استان از ۲۳ استان آرژانتین را به دست آورد. پیروزی میلی اقتصاددان «اولترا لیبرال» که او را «ترامپ آرژانتین» می دانند، شوق چهره های مهمی را در پی داشت.  نخستین فرد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا بود که نتوانست خوشحالی‌اش را از آن که کسی با تقلید از کمپین انتخاباتی او و با گذاشتن کلاه ماگا  (حروف اول MAKE ARGENTINA GREAT AGAIN) با شعار «عظمت را به آرژانتین برگردان» پیروز شده، ابراز نکند. ترامپ بلافاصله به او تبریک گفت و نوشت که باور دارد میلی آرژانتین را به مسیر درستی وارد خواهد کرد. شعار میلی دقیقا شعار ترامپ بود و فقط نام کشور تغییر کرده بود. ژائیر بولسونارو، رئیس جمهور سابق برزیل که دیدگاه های راست افراطی دارد نیز، در شبکه «ایکس» نوشت که با انتخاب خاویر میلی «امید به منطقه بازگشته است» و ابراز امیدواری کرد که بار دیگر «بادهای خوبی به سمت ایالات متحده و برزیل برسد» و «صداقت، پیشرفت و آزادی بازگردد». ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی نیز گفت که «رفاه در انتظار آرژانتین است.»میلی در آخرین مناظره تلویزیونی‌اش، از نزدیکی روابط با آمریکا و رژیم صهیونیستی دفاع کرد و از قطع روابط با برزیل و چین و سازوکارهای منطقه‌ای همچون مرکوسور خبر داد. خاویر میلی پس از اعلام نتیجه در سخنانی نیز گفت: «مدل انحطاط به پایان رسیده و بازگشتی در کار نیست»! او گفت: «ما مشکلات بزرگی در پیش داریم؛ تورم، کمبود کار و فقر. وضعیت بحرانی است و جایی برای مسامحه نیست». حالا وقت آن رسیده که او به وعده‌های انتخاباتی خود عمل کند، از جمله کنار گذاشتن پزو و دلاریزه کردن اقتصاد و تعطیلی بانک مرکزی. میلی به عنوان یک اقتصاددان، حامی و مروج مکتب اتریش (Austrian School) شناخته می‌شود و از سیاست‌های مالی اقتصادی دولت‌های مختلف آرژانتین نقد کرده و بر کاهش هزینه‌های دولتی تاکید دارد. او در حوزه‌های مختلف سیاست، اقتصاد و اجتماعی با عنوان‌های مختلفی همچون پوپولیست، لیبرتارین راست، محافظه‌کار افراطی، راست افراطی و لیبرال افراطی شناخته شده و خود را لیبرتارین لیبرال معرفی می‌کند. او اقداماتی چون تعطیلی بانک مرکزی آرژانتین و اصلاح جامعه‌نگری و سیاست‌های سازمانی کشور را پیشنهاد داده است. همچنین او در موضوعاتی نظیر حق انتخاب درباره مسائلی همچون مواد مخدر، فحشا، ازدواج، ترجیح جنسیتی، و هویت جنسی نظرات متفاوتی دارد.

مرگ «فرمانفرما»؛ سقوط هولناک «خان حاکم»!

عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما یکی از رجال مشهور و مرموز عصر قاجار و پهلوی اول است که 84 سال پیش در چنین روزی درگذشت. او نقش‌های پیدا و پنهان بسیاری در رویدادهای مختلف تاریخ معاصر ایران ایفا کرد. در این نوشتار به بررسی زندگی پرفراز و نشیب مردی پرداخته‌ایم که در کنار شهرت سیاسی، دارای 8 همسر و 36 فرزند بود!

 

جواد نوائیان رودسری  – در میان سیاستمداران عهد قاجار، عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما را باید شخصیتی ویژه و احتمالاً منحصر به فرد محسوب کنیم. او از معدود افرادی بود که تنها به دلیل انتساب به خاندان قاجار در ساختار حکومتی رشد نکرد و به اصطلاح، جَنَم چنین پیشرفتی را داشت. مشهور است که زنده‌یاد علی حاتمی در مجموعه خاطره‌انگیز «هزاردستان»، شخصیت «خان حاکم» را با الهام از شخصیت فرمانفرما خلق کرد و چهره‌پردازی انجام گرفته بر صورت روان‌شاد عزت‌ا... انتظامی، بازیگر نقش «خان حاکم» این گمان را بیشتر تقویت می‌کند. بگذریم... فرمانفرما به خوبی شاکله و بافت سیاسی دوران خود را می‌شناخت و دوست و دشمنش را با دقت انتخاب می‌کرد. روابط وی با انگلیسی‌ها به ویژه در دوران حکومت فرمانفرما بر کرمان چنان صمیمانه بود که کنسول‌های انگلیسی‌ها در نامه‌ها و گزارش‌های خودشان فرمانفرما را دوست صمیمی بریتانیا معرفی می‌کردند. او می‌کوشید با توسعه حلقه آشنایانش، محدوده قدرت خود را افزایش دهد. فرمانفرما، نسبت به فامیل و فرزندان خود تعصبی ویژه داشت و می‌کوشید حمایت از آن‌ها را در اعلی‌درجه ممکن انجام دهد. برخی معتقدند که محمد مصدق‌السلطنه (دکتر مصدق بعدی)، الفبای سیاست را در مکتب فرمانفرما آموخت؛ عبدالحسین‌میرزا برادر نجم‌السلطنه و دایی مصدق‌السلطنه بود و حتی «آمنه»، خواهر تنی دکتر مصدق را به عقد پسر محبوبش، نصرت‌الدوله درآورد؛ هر چند این ازدواج فرجام خوشی نداشت و عزت‌السلطنه، همسر فرمانفرما و دختر مظفرالدین‌شاه که ازدواج پسرش را با غیر قاجاریه بر نمی‌تابید، نصرت‌الدوله را مجبور به جدایی از آمنه کرد و حتی فرزند حاصل از این ازدواج را از مادر گرفت و اسباب قهر دایمی فرمانفرما با همسرش را فراهم کرد. امروز 30 آبان‌ماه سالروز مرگ عبدالحسین‌میرزا فرمانفرماست و فرصتی برای مرور زندگی پرحادثه او.  

 

در کسوت شازده «قَجَری»

عبدالحسین میرزا فرمانفرما در سال ۱۲۷۰ق. برابر با ۱۲۳۱ش. در تهران به دنیا آمد. پدرش فیروز میرزا نصرت‌الدوله پسر شانزدهم عباس‌میرزا و مادرش حاجیه‌ هُماخانم دخترعموی پدرش و دختر بهرام‌میرزا بهاء‌الدوله، پسر سی ‎‌و هفتم فتحعلی‌شاه بود. تحصیلات عبدالحسین‌میرزا همانند دیگر شاهزادگان آن دوره رقم نخورد. آن زمان چنین معمول بود که شاهزادگان و فرزندان اشراف بعد از فراگرفتن ادبیات فارسی و عربی و آداب دینی و تعلیم خط، به تیراندازی و شکار مشغول می‌شدند و آن‌گاه به فراخور تخصص‌شان در دربار حضور می‌یافتند اما برای عبدالحسین میرزا معلم سرخانه آوردند؛ او ادبیات فارسی، عربی و آداب دینی را فراگرفت، فارسی را خوب می‌دانست و در نوشتن، سبک خاصی داشت. بعد او را به مدرسه نظام اتریشی که در تهران دایر بود فرستادند و در آن‌جا زبان فرانسه را یاد گرفت و مدتی بعد، مسئول تعلیم سربازان و انتظامات جنگی شد. بعد از اتمام مدرسه اتریشی، زیر نظر کامران‌میرزا نایب‌السلطنه، وزیر جنگ و پسر ناصرالدین‌شاه مشغول خدمت شد. سال ۱۲۹۹ق. به درجه سرهنگی رسید و ریاست فوج کرمان به عهده او واگذار شد؛ هرچند بعد از مدتی به تهران بازگشت؛ اما این نخستین مواجهه وی با کرمان و موقعیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن بود. فرمانفرما در جوانی به کمک پدر توانست قناتی برای تهران حفر کند که به قنات فرمانفرما شهرت یافت و چون پدرش فیروزمیرزا به فرمانفرما ملقب شد، شاه لقب نصرت‌الدوله را به عبدالحسین‌‌میرزا اعطا کرد. وی در سال ۱۳۰۱ق به سرتیپی رسید، سال بعد عازم آذربایجان و به نام نصرت‌الدوله در آن ایالت معروف شد. عبدالحسین‌میرزا در تبریز به دستگاه مظفرالدین‌میرزای ولیعهد پیوست و به خدمت امیرنظام حسنعلی‌خان گروسی درآمد و به ریاست ژاندارمری آذربایجان رسید. در سال ۱۳۰۳ق. هنگامی که پدر عبدالحسین‌میرزا، یعنی فیروزمیرزا فرمانفرما در تهران درگذشت، عبدالحسین‌میرزا برای تشریفات عزاداری از تبریز به تهران آمد و بعد از انجام مراسم، با نامه‌ای که از طرف امیرنظام از تبریز برای او فرستاده شد، دوباره به تبریز بازگشت و به کار سابق خود مشغول شد. در همین ایام، با عزت‌الدوله دختر ولیعهدِ وقت، مظفرالدین میرزا (مظفرالدین‌شاه بعدی) نیز ازدواج و از آن به بعد در کسوت صندوق‌داری ولیعهد به انجام وظیفه پرداخت.

 

حکومت بر کرمان و گرفتن لقب «فرمانفرما»

عبدالحسین‌میرزا سه سال بعد، به جای برادرش با لقب فرمانفرما به معنای حاکمیت و قدرت مطلق یک منطقه به عنوان والی کرمان و بلوچستان منصوب شد. از آن‌جا که او سال‌ها در تبریز زندگی کرده بود برایش سخت می‌نمود که در کرمان زندگی کند؛ ولی آرام ‌آرام با این منطقه و مردمان آن خو گرفت. وی در این ایام دیوان اشعار میرزا آقاخان کرمانی، از فعالان سیاسی آن دوره را چاپ و به خانواده او نیز، توجه بسیار کرد. برخی این توجه را نشانه ارتباطات میان فرمانفرما و جریان ازلی‌گری در ایران می‌دانند؛ میرزاآقاخان کرمانی، داماد میرزایحیی صبح ازل و از بابی‌های مشهور بود. دوره نخست حکومت فرمانفرما در کرمان تا سال ۱۳۱۱ق. طول کشید. در همین سال بود که مظفرالدین‌میرزای ولیعهد، بار دیگر او را به آذربایجان فراخواند. عبدالحسین‌میرزا در این مقطع به فرماندهی قشون آذربایجان منصوب شد و حکومت خوی و ارومیه را نیز به او محول کردند. چندی بعد، در پی آشوب کردستان وی به حکومت کردستان، ساوجبلاغ و صائین‌قلعه منصوب شد، ولی چون در اواخر سال ۱۳۱۲ق. در کرمان نیز آشوب و درگیری‌هایی به وجود آمد، عبدالحسین‌میرزا را برای بار دوم، حاکم کرمان کردند. او از کردستان روانه تهران شد و به حضور شاه رسید و از آن‌جا به کرمان رفت و تا سال ۱۳۱۴ق. در آن‌جا ماند. در این سال، بر حسب صلاحدید میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان، صدراعظم وقت، فرمانفرما را از کرمان به حکومت تهران منصوب کردند و حکومت کرمان نیز همچنان تحت نظر عبدالحسین‌میرزا باقی ماند. این تغییر موقعیت برای وی شگون داشت. او پس از عزل امین‌السلطان از مقام صدارت و به صدارت رسیدن میرزا علی‌خان امین‌الدوله در سال ۱۳۱۴ق. به سمت وزارت جنگ منصوب شد. اما یک سال بعد، فرمانفرما را از این مقام معزول و ظاهراً به دلیل کارشکنی اطرافیان شاه، به عراق تبعید کردند. با این حال، چندی بعد توانست دوباره به تهران بازگردد و مشاغل پیشین را به دست آورد.

 

شخصیت چند وجهی فرمانفرما

فرمانفرما در جریان نهضت مشروطیت خود را به آزادی‌خواهان نزدیک کرد. آیا این اقدام را باید هم‌سویی فرمانفرما با دولت بریتانیا بدانیم که حامی مشروطه‌خواهان بود؟ در این زمینه نمی‌توان به تحقیق سخن گفت، اما قراین و شواهدی وجود دارد که شک برانگیز است. فرمانفرما پس از صدور فرمان مشروطیت در دوره اول قانون‌گذاری، در کابینه موقت به ریاست میرزا سلطان‌علی‌خان وزیر افخم به وزارت عدلیه منصوب شد. نکته جالب توجه این‌جاست که فرمانفرما، در دوره فترت میان دوره اول و دوم قانون‌گذاری، یعنی بعد از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی، قتل‌عام مشروطه‌خواهان و آغاز استبداد صغیر، در کابینه میرزا‌ابوالقاسم‌خان ناصرالملک همدانی عهده‌دار پست وزارت داخله بود و این سمت را در کابینه بعد یعنی در زمان رئیس‌الوزرایی جوادخان سعدالدوله حفظ کرد! پس از فتح تهران و فرار محمدعلی شاه، محمدولی‌خان تنکابنی تشکیل کابینه داد و با کمال شگفتی، در این کابینه فرمانفرما عهده‌دار وزارت عدلیه بود! این کابینه در زمان احمدشاه تشکیل شد. در کابینه دوم محمدولی‌خان تنکابنی هم فرمانفرما همچنان عهده‌دار پست وزارت عدلیه بود. در دوره دوم قانون‌گذاری، در کابینه‌های اول و دوم میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالک، فرمانفرما عهده‌دار پست وزارت جنگ شد و در دوره سوم قانون‌گذاری که عبدالمجیدمیرزا عین‌الدوله، داماد مظفرالدین ‌شاه تشکیل کابینه داد، او را به وزارت داخله منصوب کردند. سرانجام زمان رسیدن فرمانفرما به مقام نخست‌وزیری هم رسید؛ او در زمان فترت میان دوره سوم و چهارم مجلس شورای ملی، کابینه خود را تشکیل داد. این کابینه بیش از یک ماه و نیم دوام نداشت و در آن فرمانفرما، علاوه بر رئیس‌الوزرایی عهده‌دار پست وزارت داخله نیز بود. پس از سقوط کابینه فرمانفرما، سپهدار اعظم مأموریت یافت تا کابینه خود را تشکیل دهد. نصرت‌الدوله، پسر محبوب عبدالحسین‌میرزا در جریان قرارداد 1919 که ایران را به مستعمره بریتانیا تبدیل می‌کرد، در زمره جماعت «رشوه‌بگیران» از سفارت بریتانیا قرار داشت.

 

کودتای سیاه و افول قدرت فرمانفرما

در کودتای ۱۲۹۹ فرمانفرما و دو پسرش نصرت‌الدوله و سالار لشکر به دستور سیدضیاءالدین طباطبایی به زندان افتادند. فرمانفرما برای سیدضیاء پیشکشی قابل ملاحظه‌ای فرستاد و در مقابل سیدضیاء قول داد که آن‌ها را نخواهد کشت. بعد از حکومت صد روزه سیدضیاء و در زمان رئیس‌الوزرایی قوام‌السلطنه، زندانیان کابینۀ سیدضیاء آزاد شدند و فرمانفرما با تجربه و روابطی که با سفارت بریتانیا داشت، متوجه موقعیت رو به ترقی سردار سپه، وزیر جنگ شد که سابقا رئیس قراولان منزل او بود و از آن زمان، در زمره دوستان رضاخان قرار گرفت. فرمانفرما مقادیر قابل توجهی از اراضی خود را به رضاخان بخشید و سردار سپه نیز در مقابل دو تن از فرزندان فرمانفرما یعنی محمدعلی میرزا و عباس میرزا را به وکالت مجلس شورای ملی رساند و نصرت‌الدوله فرزند ارشد وی را به وزارت منصوب کرد. با این حال، بعد از رسیدن رضاخان به سلطنت و تبدیل شدن او به رضاشاه، روابط میان وی با فرمانفرما تیره شد. پهلوی اول اعتمادی به اطرافیان نداشت و قدرت گرفتن سیاستمداران کهنه‌کار قاجاری را بر نمی‌تابید. فرمانفرما دیگر شغل و پُست حکومتی نداشت و بیشتر اوقات خود را صرف رسیدگی به املاک و تربیت فرزندانش می‌‌‌کرد. او سعی می‌کرد در دایره شک و تردید رضاشاه قرار نگیرد و بهانه به دست وی ندهد. به همین دلیل وقتی رضاشاه از فرمانفرما خواست تا خانه مسکونی و باغش در خیابان سپه را به او واگذار کند، فرمانفرما پذیرفت تا مبادا سر و کارش، مانند خیلی از اطرافیان و دوستان قدیمی پهلوی اول، با پلیس رضاشاه بیفتد. بعدها بر روی این زمین، کاخ مرمر را ساختند. فرمانفرما نیز با خانواده‌‌اش در «باغشاه» که سال‌ها پیش از احمدشاه خریداری کرده‌بود، ساکن شد.

 

مرگ پسر و قرار گرفتن در سراشیبی سقوط

یکی از وقایعی که تأثیر زیادی بر سلامت و موقعیت فرمانفرما گذاشت، مرگ فرزند ارشدش «فیروزِ فیروز» مشهور به نصرت‌الدوله بود. او از چهره‌های شاخص اواخر دوره قاجار و پهلوی‌اول محسوب می‌شد که طی دوران زندگی خود مناصبی هم‌چون وزارت عدلیه، خارجه، دادگستری و مالیه را برعهده داشت و در ادوار چهارم، پنجم و ششم، نمایندۀ مجلس شورای ملی بود. نصرت‌الدوله را یک‌بار در سال ۱۳۰۸ش به اتهام ارتشاء بازداشت کردند و به ۴ ماه زندان، محرومیت از خدمات اجتماعی و پرداخت غرامت محکوم شد؛ اما همه می‌دانستند که این جرم، بهانه‌ای است تا رضاشاه بتواند نصرت‌الدوله را از دایره قدرت بیرون بکشد. مبلغ رشوه آن‌قدر کم بود که هیچ کس باور نمی‌کرد وی اصولاً آن را دریافت کرده‌باشد! با این حال، نصرت‌الدوله در سال ۱۳۰۹ش و با وساطت تعدادی از دوستان و پرداخت رشوه، به بهانه بیماری آزادش شد؛ اما در سال ۱۳۱۵ دوباره بازداشت و این بار به زندان سمنان منتقل شد. او را هنگام انتقال به محل زندان، به قتل رساندند و چندی بعد، خبر آن را منتشر کردند و مدعی شدند که به دلیل ابتلا به بیماری فوت کرده‌است. فرمانفرما به نصرت‌‌الدوله بیش از دیگر فرزندانش علاقه داشت و مرگ او تأثیر بدی در روحیه‌‌اش گذاشت. فشار رژیم در جلوگیری از برگزاری مراسم تشییع و ترحیم، اندوه فرمانفرما را دوچندان کرد. رضاشاه همچنین بازماندگان نصرت‌‌الدوله را مکلف به پرداخت مبالغ سنگینی به بهانه اخذ رشوه نصرات‌الدوله کرد. فرمانفرما برای تأمین وجه درخواستی، مقدار قابل‌ توجهی از اموالش را فروخت و در‌‌‌‌ همان سال رضاشاه، باغشاه را هم تصرف کرد تا فرمانفرما قهقرای عجیبی را تجربه کند. مرگ نصرت‌‌الدوله و ضبط اموال فرمانفرما توسط رضا شاه، او را ضعیف و ناتوان کرد و باعث شد در دو سال پایان عمر، گوشه‌نشینی اختیار کند. عبدالحسین فرمانفرما سرانجام در ۳۰ آبان ماه ۱۳۱۸ پس از دو سکته مغزی پیاپی، در ۸۷‌ سالگی درگذشت. او را در آرامگاهی نزدیک قبر نصرت‌الدوله در صحن حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به خاک سپردند.

 

کوتاه درباره خانواده فرمانفرما

همان‌طور که اشاره کردیم، عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما دارای شخصیتی منحصر به فرد بود. او در مجموع 8 بار ازدواج کرد و صاحب ۳۶ فرزند شد که برخی فامیلی «فرمانفرمائیان» را برگزیدند و برخی دیگر با شهرت «فیروز» شناخته می‌شوند. از میان این افراد، بعضی به فعالیت‌های سیاسی رو آوردند؛ از آن جمله مریم فیروز، بنیان‌گذار سازمان زنان حزب توده و همسر نورالدین کیانوری رهبر این حزب! خواهرزادۀ او، محمد مصدق، نخست‌وزیر دولت ملی نیز یکی از مشهور‌ترین سیاستمداران تاریخ ایران است. فرمانفرما همچنین یکی از ملاکین معتبر ایران هم بود و البته این ویژگی در دوران رضاشاه و با وجود ولع فوق‌العاده وی برای تصاحب زمین، به دردسر بزرگی برای عبدالحسین‌میرزا تبدیل شد. املاک وسیعی که به نام او در آذربایجان، کرمانشاه، کردستان، فارس، کرمان، کرج و تهران وجود داشت، مؤید ثروت فرمانفرما در عرصه اموال غیرمنقول است.