هوتگ های مرگ!
درباره ماجرای هولناک گودال های آبی که در سیستان و بلوچستان از آن برای آشامیدن استفاده می شود چه می دانید ؟
حتما شما هم این روزها از بی آبی غیزانیه اهواز مطالبی را شنیده یا خوانده اید. پیش از این که موضوع غیزانیه هم در کشور و فضای مجازی مطرح شود بسیاری مسئله آب را بحران پیش روی کشور می دانستند. بحرانی که حالا مرکز پژوهش ها از آن با عنوان تنش یاد می کند و در گزارشش می نویسد: «تنش های ناشی از کمبود آب شرب به سرعت به صورت نارضایتی های اجتماعی نمود پیدا می کند و به چالشی امنیتی تبدیل می شود.» این یعنی چیزی فراتر از بحران. این مرکز همچنین هشدار داده است که ادامه روند فعلی تخریب محیط زیست در ایران تنش های اجتماعی گسترده ای را در پی خواهد داشت. براساس مطالعات مرکز پژوهشهای مجلس در اواخر سال 1397، در سال 1400 حدود 50 میلیون ایرانی، یعنی حدود 80 درصد از مشترکان شبکه آب شرب کشور با تنش بیآبی مواجه خواهند شد. با این حال با جست وجوی ساده بی آبی در کشور نام شهرها و روستاهای زیادی در سیستان و بلوچستان، کرمان و ... به چشم می خورد که از آب شرب پایدار و لوله کشی محروم اند و در برخی از این مناطق برای تهیه آب از هوتگ هایی استفاده می کنند که تا کنون جان چندین کودک را هم گرفته است. امروز سعی داریم در کنار معرفی و خطرات هوتگ ها صدای مردمی باشیم که در این روزهای گرم ،آب شرب هم برای نوشیدن ندارند.
هوتگ چیست و چه کارایی دارد؟
برخی قدمت هوتگ را به بیش از چند هزار سال قبل از اسلام میدانند که همچنان تا به امروز آب آشامیدنی و کشاورزی مردم منطقه را تامین میکند. هوتِگ یا هوتَک نام گودال مصنوعی یا طبیعی نسبتاً بزرگی است که آب حاصل از بارندگیها در آن هدایت و جمع آوری می شود و در طول سال به مصارف کشاورزی و آشامیدنی انسان و حیوانات اهلی و وحشی میرسد. این گودال در زبان بلوچی به هوتِگ یا هوتک مشهور است و این سامانه سنتی برای مهار، کنترل و بهره برداری از سیلاب و به عنوان یکی از راههای متداول تامین آب محسوب میشود. ساخت هوتِگ در منطقه دشتیاری و چابهار با توجه به وضعیت آب و هوایی منطقه از زمانهای بسیار دور مرسوم بوده و گودالهای حفر شده با اشکال هندسی دایره، مستطیل، مربع و به عمق بیش از 5، ۱۰، ۲۰ مترو حتی بیشتر است که در زمینی با بافت ریزدانه (رسی و سیلتی) توسط بومیان منطقه ساخته شده و اطراف آن دیواره خاکی با ارتفاع حدود یک تا ۲ متر ایجاد میشود. در جنوب سیستان وبلوچستان بیش از دو هزار از این هوتگ ها وجود دارد. در برخی از روستاها مردم از آب همین هوتگ ها که مورد استفاده حیوانات اهلی و وحشی هم هست، استفاده می کنند.
هوتگ یا استخر مرگ!
در کنار مشکلات بهداشتی استفاده از آب هوتگ ها به عنوان آب شرب که ممکن است به دلیل استفاده احشام از همان آب آلودگی های زیادی را به انسان منتقل کند هر سال در فصل گرما کودکان زیادی در این هوتگ ها غرق می شوند به عنوان مثال در حدود یک سال اخیر هشت کودک و نوجوان از 5 تا 16 ساله در این هوتگ ها غرق شده اند.
منیره 9 ساله، مریم 10 ساله و یسرا 10 ساله در هشتمین روز خرداد سال گذشته هنگام برداشت آب به داخل هوتگ افتادند و غرق شدند. سارا 14 ساله و بسمه 16 ساله هم مهر ماه سال پیش بود که برای برداشتن آب به منظور شست وشوی ظروف و لباس به هوتگ رفته بودند درون آب افتادند و در دم جان باختند. علی اصغر 5 ساله هم 22 فروردین امسال به داخل یکی از همین هوتگ ها در روستای عارف آباد از توابع بخش مرکزی شهرستان دشتیاری افتاد و غرق شد. تازه ترین مورد هم تا لحظه تنظیم این گزارش مربوط به نوجوان 15 ساله ای است که در یکی از هوتگ های روستای چیلسر چابهار غرق شد.
مصائب تأمین آب در روستاهای سیستان و بلوچستان
شاید باورش برای تان سخت باشد اما متاسفانه هنوز هستند کسانی که از شبکه آب لوله کشی محروم اند و روزها و هفته ها منتظر تانکر های آب می نشینند تا شاید بتوانند آب شرب شان را تامین کنند. به گفته مسئولان وزارت نیرو بیش از 700 هزار نفر در روستاهای استان سیستان و بلوچستان شبکه آب رسانی ندارند و آب آشامیدنی آن ها با تانکر تامین می شود و سهمیه هر نفر از آب این تانکرها روزانه 15 لیتر است که به گزارش تسنیم، همین مقدار هم به ساکنان روستاها نمی رسد و ساعت ها باید در صف بمانند. در این میان فاصله آب رسانی در برخی روستاها به دلیل این که رانندگان تانکرها حاضر به عبور از جاده های خاکی و صعب العبور نیستند گاهی به بیش از دو ماه می رسد و مردم منطقه برای تامین آب مجبورند به هوتگ ها که پیشتر درباره شان نوشتیم مراجعه کنند تا بتوانند آب آشامیدنی و مورد نیازشان را تامین کنند. نماینده مردم خاش در یازدهمین دوره مجلس هم در گفت و گو با ایسنا گفته است که این روزها تانکر ها در فاصله زمانی 40 روزه به مردم آب رسانی می کنند و سهم هر فرد برای بیش از یک ماه به 40 لیتر هم نمی رسد!
سدی برای تبخیر آب!
اما آن چه گفتیم وقتی دردناک می شود که بدانید آب سال هاست در پشت دو سد «زیردان» و «پیشین» در استان سیستان و بلوچستان به دلیل تکمیل نشدن شبکه آب رسانی پایین دست در حال تبخیر است. سد زیردان مهمترین سد منطقه بلوچستان در جنوب سیستان و بلوچستان است که حالا به لطف بارندگیهای اخیر پر شده است، قرار بود با تکمیل شبکه پاییندستش به 100 هزار نفر از روستاییان بلوچستان آب رسانی و شاخص آب رسانی در سیستان و بلوچستان محرومترین استان در شبکه آب و آب رسانی ایران را متحول کند اما متاسفانه شواهد نشان می دهد که اتفاقی در این زمینه هنوز رخ نداده و در بسیاری از روستاهای پایین دست لوله کشی صورت نگرفته و مردم هنوز برای تهیه آب به سراغ هوتگ ها می روند. جالب است بدانید استاندار سیستان و بلوچستان در اسفند سال ۹۷ گفته بود، طبق برنامهریزی انجامشده مجتمع آب رسانی «سد زیردان» تا اردیبهشت ۹۸ به بهرهبرداری میرسد! به گزارش مهر، احداث 18 مجتمع آب رسانی در این استان از سال 86 شروع شده که متاسفانه بخش بزرگی از آن هنوز تحقق نیافته است.